К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

• Название: Змагарныя дарогi (на белорусском языке)
• Автор: К Акула
• Жанр: Биографии и Мемуары

---

Хадзiў камандант па кабiнеце й насалоджваўся вiдам прыбiтай горам жонкi й маткi, якая, быццам тая безабаронная, не аброслая яшчэ ў пер'е маладая птушачка, звалiлася з гнязда й ня ведала, што зь ёю, бездапаможнаю, станецца. Колькi разоў запэўнiваў, што мужу ейнаму ня будзе нiякага лiха, што павезьлi яго на допыты ў Менск, што ўсё будзе добра, але жанчына не давала яму супакою. Калi захацела даведацца адрас, дзе можна было знайсьцi мужа ў Менску, паставiла Сьцервiна ў тупiк.

Давялося нарэшце намёкамi апэраваць. Мо Сьцервiн ня быў надта вынаходлiвы з тымi намёкамi, мо крыху грубавата праводзiў цэлую справу. Як-жа жахнулася, зьбялела, ледзь не самлела, пакрыўджаная, калi аднойчы ягоныя, Сьцервiна, намёкi поўнасьцю яе ўпрытомнiлi i калi яна ўявiла, што камандант ад яе хацеў. Лепш-бы той сцэны й не прыпамiнаць, - гаварыў сабе пасьля Сьцервiн. Але-ж трэба было неяк. I як-жа iнакш?

Пару дзён яна не паказвалася зусiм. Ужо камандант Сьцервiн i надзею пачаў трацiць i сумлявацца ў мэтазгоднасьцi цэлага прадпрыемства. Але адно на момант. Мяркаваў, што цi ня прыйдзецца й зь ёй радыкальным спосабам, так, як з мужам, скончыць. Ня мог-жа затрымацца на паўдарозе. Немец чакаў на дзiця. Аж на грудзях палягчэла, калi на трэцi дзень, апусьцiўшы вочы, сама, бяз хлопчыка, яна прыйшла. Тады ўявiў сабе камандант, як моцна гэта прыгожая iстота мусiла кахаць свайго мужа, што для ратунку яго, пасьля доўгiх i цяжкiх змаганьняў, непраспаных начэй (гэта й на пахудзелым i збляднелым твары вiдаць было), згадзiлася гонарам сваiм ахвяраваць. Дзесьцi ў натуры ў Сьцервiна зьявiлася нешта ў выглядзе спачуваньня. Адылi адно на момант, бо зараз-жа ў памяцi адрадзiўся той бесцырымонны спосаб, якiм яна некалi, яшчэ дзеўкай будучы, пазбылася яго ды пасьля ён быццам i не iснаваў для яе. Стары чарвячок злосьцi й нянавiсьцi, прагнасьцi помсты зноў заварушыўся пад грудзьмi.

Не мог i цяпер Сьцервiн не заўважыць няскрыванай пагарды, што сьвяцiлася ў прамянiста-блакiтных вачох. Найбольш i калолi яго тыя вочы. Яны разам вабiлi й зьдзекавалiся зь яго, прыцягвалi й мучылi, чаравалi й сьмяялiся зь ягонай нiкчэмнасьцi.

Не пайшло яно ўсё так, як плянаваў Сьцервiн. Асноўнае - памылiўся камандант, калi лiчыў, што гэта годная жанчына з крыштальна чыстым сэрцам, непераможна-ўзлётнаю душою, незапэцканым сумленьнем, высокай маральнасьцю наважыла ахвяравацца сваiм гонарам, аддацца Сьцервiну фiзычна, навет i для ратунку мужа. I цэлае шчасьце, што ў пару спасьцярогся, а то магла-б зарэзаць. Гэтак трымаючы ўжо яе ў абдымках ды розумам i чуцьцём падрыхтаваўшыся да кульмiнацыйнай насалоды, спасьцярог Сьцервiна хуткi рух, i ў парў заўважыў сталь нажа ў ейнай правай руцэ. Вырваўшы з рукi нож, моцна разгарачаны, амаль ня помнiў камандант, як сьцiснулiся кляшчамi ягоныя пальцы вакол мяккай, быццам лебядзiнай, шыi... Апамятаўся адно, як нехта пастукаў у дзьверы.

Пробаваў супакойваць сябе пасьля Сьцервiн, даводзячы, што помста прыйшла, што мэту асягнуў, што аддаў дзiця немцу, што ўзмоцнiў сваю пазыцыю й лiшнi барыш здабыў. Ды нешта й ня тое было. Птушачка зарана выскачыла з рук. Добра адчуваў, што ў параўнаньнi з задушанай жанчынай, якую не ўдалося згвалцiць, ён быў адно малым, нiкчэмным, брудным, запэцканым у чужую кроў чарвяком.

Часамi й пабойваўся помсты за той вялiкi злачын. Хоць здавалася, што анi муж, анi жонка ня мелi навокал сваякоў, усё-ж былi пагрозы з боку мясцовага беларускага актыву, а мо дзе якое вока й сачыла. Стараўся ад гэтага часу ўважна прыглядацца й прыслухоўвацца. Асаблiва цяпер, ужо на парозе пераходу ў зусiм iншы, заходнi сьвет, пад iншую ўладу, якая, пэўна-ж, будзе шукаць злачынцаў i караць iх, Сьцервiн быў моцна ўстрывожаны. А злачынстваў тых зрабiў шмат - i супраць жыдоў, i палякаў, i найбольш супраць беларусаў, пераважна сялян. Дык i было чаго баяцца. Не дарма-ж слухаў вушамi й стараўся абнюхваць носам.

IV

Iдучы на чале адзьдзелу дэзэртыраў па дарозе на фронт у Асбах, Сьцервiн не сягаў зрокам на свой жыцьцёвы шлях. Думаў тое-сёе пра цяперашняе. Дый думаць было цяжкавата. Так, як i шмат iншых афiцэраў, ён быў амаль пэўны, што раней цi пазьней прыйдзецца апынуцца на другiм баку, а там ужо давядзецца носам на ўсе бакi пачмыхаць, пашохаць, паглядзець, разьведаць. Мо й там дзе якое "карыта" будзе, калi ўдасца, калi грахоў ня прыпомняць. Дый "карыта"-ж мо будзе ня зусiм такое, як у Беларусi. Хто-ж яго ведае...

Задатак-жа нейкi ў яго пры сабе ёсьць. Вось, успомнiўшы аб задатку, гэтым жалезным капiтале, былы камандант аж крыху павесялеў. Як-жа хвалiў сябе цяпер за мудрасьць i далёказорнасьць: у гарачы час, калi эвакуiраваўся з Бацькаўшчыны, стукнула яму ў галаву iдэя жменьку цi другую залатых манетаў паўшываць у розныя месцы мундзiру, улучна з тым самым бясьпечным месцам.. Адно-ж уцеха ўцехай, але каб хаця капiтал як захаваць, каб вось неяк чэрцi не знайшлi. Хто яго ведае, як там будзе з тым пераходам. Трэба будзе старацца, камбiнаваць.

Гэтак Сьцервiн, вядучы калёну, найбольш цяпер i думаў аб тым капiтале. Пару разоў для пэўнасьцi й рукамi там-сям па швах i па гузiках памацаў, улучна аж i з тым найбольш бясьпечным месцам. Ажно весялей неяк зрабiлася.

"Ужо калi-б на тым баку дзе й давялося цяжкавата, дык, можа, пры дапамозе жменькi гэтых манетаў удасца дарогу як-небудзь прачысьцiць. Людзi-ж нiдзе ня без грахоў. Можна намовiць, перакупiць. Хто-ж мог бы на мiкалаеўскiя не паахвоцiцца?" - разважаў былы камандант.

Прыходзiла часамi на думку Сьцервiну й ягоная сям'я: жонка й двое дзетак. Ня было часу забраць iх з сабою, уцякаючы, так горача было. Што-ж зробiш... Нельга было прыхiнуць сям'i, дык хаця самому трэба было ратавацца. Ня мог-жа заставацца на пэўную сьмерць. I не вiнавацiў сябе за тое. Ды наагул калi-небудзь i пры большых "справах" цi вiнавацiў сябе ён? Усё-ж рабiлася для палепшаньня будучынi. Дык i навошта было гуляць нейкiмi апраўданьнямi? Цi-ж то ён устанавiў правы жыцьця? Жыцьцё-ж, паводле Сьцервiна, гэта былi джунглi, дзе мацнейшыя й хiтрэйшыя заўсёды былi наверсе, а слабейшыя й пакрыўджаныя крычалi аб праве, праўдзе й iншых драбнiцах. Бяда была ў тым, што жаўнеры ня ведалi гэтага прыродна-жыцьцёвага права, што палягалi на сумленьнi, справядлiвасьцi, гарэлi нейкiм патрыятызмам, верай у Бога цi яшчэ чым.

"Цьфу на гэта ўсё! То было для iншых, а не для яго, Сьцервiна, што рана пазнаў асноўную жыцьцёвую праўду. Ведаў, што ў жыцьцi, асаблiва дзеля большых здабыткаў, цi нат для собскага ратунку ў выпадку небясьпекi, ахвяры трэба было несьцi. Дык i што-ж такое, калi ён тут у ахвяру прынёс сям'ю сваю? Выхаду-ж ня было. Ня мог-жа з сабою забраць. Калi-б дзеля сям'i застаўся, дык усе разам пацярпелi-б - у гэтым не магло быць сумлеву. Дык i чорт яе там з бабай другая будзе. Падумаеш, баба! Крышку шкада было дзетак, дзяўчынкi й хлопчыка. Пэўна, бальшавiкi iх зьлiквiдуюць. Але як-жа йнакш льга было..."

Ад гэткага разважаньня ў думках Сьцервiн зноў перакiнуўся да цяперашняй сытуацыi, i няпэўнасьць пачала закрадацца ў яго сьведамасьць.

"А што, калi знойдзецца такi адзiн цi два, што на другiм баку данясуць, пастараюцца ўсе ягоныя мiнулыя грашкi прыпомнiць? Нямала ёсьць ворагаў. I тут у дывiзii, хаць i, здавалася, што не заўважыў нiкога, - хто-ж яго там ведае... Мала што можа здарыцца? I хiба-ж калi навет дзе хто й быў, што трымаў яго на воку, дык цi-ж ён вылезе цяпер наверх? Гэта там, ужо на другi бок дастаўшыся, трэба будзе ўважней прыглядацца. Ужо калi што дзе вылезе, пакажацца, пастараецца паклiкаць яго да адказнасьцi цi на нейкi суд перад нейкай уладай (а ўлада-ж там, як-бы яна нi выглядала цi называлася, усё-ж будзе), дык, пэўна-ж, - на другiм баку. Але, што-ж меў цяпер рабiць, каб гэтаму запабегчы? Нiчога. Зробленага - ня вернеш. Трэба падрыхтавацца на найгоршае, а там ужо няхай будзе, што будзе, што мае быць. Добра вось, што яшчэ жменьку гэтых залаценькiх неяк захаваў. Мо на помач прыйдуць. Дый калi-ж не яны, у выпадку няшчасьця, дык хто-ж тады мае памагчы? Трэба сьцерагчы й хаваць iх, быццам сваё вока. Можа, у iх будзе пачатак i канец ягоных непрадугледжаных цяжкасьцяў? Абавязкова, абавязкова трэба дапiльнаваць, каб не адабралi. Гэта-ж, можа, апошнi ратунак".

Гэтак Сьцервiн, заглыбiўшыся ў свае думкi, валачыўся з правага боку на чале калёны. Ад некаторага часу крыху звольнiў кроку i, маршыруючы амаль на ўзроўнi сярэдзiны групы, адным вухам падслухоўваў, як нешта ўсё вурчаў свайму сябру той канюх, якога прыпадкова залiчылi ў лiк дэзэртыраў i паслалi зь iмi на фронт. Не падабаўся Сьцервiну хлопец. "Хто яго ведае чаму? - думаў сабе. Можа, ён што пра мяне ведае? Чаго так уважна колькi разоў да мяне прыглядаўся? Навет i тады, калi яго арыштавалi за лiшнi выстралены патрон i калi Мураўёў ужо надвечар выклiкаў з бункера, калi ўсе афiцэры стаялi каля бараку, дык надта-ж неяк дзiўна быў уталопiўся ў мяне. Няўжо-ж мяне знае? Ня можа быць. Хлопец, здаецца, зусiм незнаёмы. Каб ведаў, каб быў пэўны, дык, можа-б, дзе тут пры фронце як-небудзь набок яго ўдалося? I чаму ён мне не падабаецца? Мо таму, што заголасна заўсёды выказваецца са сваiм патрыятызмам? Гэта-ж i ад Рэшатава пару разоў пра яго й пра ягонага, сябру чуў. А патрыёты - асаблiва цяперашнiя, беларускiя - гэта-ж вар'яты. Яны там за нешта ўзьнёслае, уяўленае, няiснуючае стаяць, дык i гатовы добраму, практычнаму, такому, як ён, чалавеку крыўды прынесьцi".