Этьен Жильсон - Избранное: Христианская философия

• Название: Избранное: Христианская философия
• Автор: Этьен Жильсон
• Издательство: Российская политическая энциклопедия
• Жанр: Философия
• Год: 2004
• ISBN: 5-8243-0497-1

Этьен Жильсон (1884–1978) — один из виднейших религиозных философов современного Запада, ведущий представитель неотомизма. Среди обширного творческого наследия Жильсона существенное место занимают исследования по истории европейской философии, в которых скрупулезный анализ творчества мыслителей прошлого сочетается со служением томизму как величайшей философской доктрине христианства и с выяснением вклада св. Фомы в последующее движение европейской мысли. Интеллектуальную и духовную культуру «вечной философии» Жильсон стремится ввести в умственный обиход новейшего времени, демонстрируя ее при анализе животрепещущих вопросов современности. Опираясь на экзистенциальное прочтение томизма, Жильсон акцентирует мысль о свободе выбора, дарованной человеку, и предназначении его как продолжателя дела божественного Творения. В данный том вошли работы: «Учение Декарта о свободе и теология», «Бытие и сущность», «Бог и философия», а также ряд статей последователей и учеников Жильсона, посвященных его разностороннему творчеству.

---

[376]

«Atque ita certe intelligo erro rem quatenus error est, non esse quid reale quod a Deo dependeat sed tantummodo esse defectum; nec proide ad errandum mihi opus esse aliqua facultate in hunc finem a Deo tributa, sed contingere ut errem, ex eo quod facultas verum judicandi, quam ab ilio habeo non sit in me infinita)» (ibid., 24–30)[4*].

[377]

Ibid., VII 374[5*].

[378]

Ibid., I 153.

[379]

Письмо к Мерсенну от 4 ноября 1630 г. — I 174.

[380]

«Я наконец получил книги, которые вы соблаговолили мне прислать, почтительно благодарю вас за это. Я успел совсем немного почитать книгу о. Жибьёфа. Но я очень высоко оцениваю то, что там увидел, и подписываюсь под каждым его воззрением. Г-н Риве просил меня дать ему эту книгу, и из-за этого я не смог причитать ее всю. К тому же, поскольку мой ум сейчас занят другими мыслями, я боюсь, что окажусь неспособен понять как следует все эти материи, которые, на мой взгляд, составляют самое возвышенное и сложное из всей метафизики. Если вы увидите о. Жибьёфа, прошу вас никак не показывать ему, что я уже получил его книгу, потому что тогда я должен был бы тотчас ему написать, чтобы поблагодарить за нее, но мне хочется подождать еще два или три месяца, чтобы одновременно сообщить ему и новости о своих занятиях» (Письмо к Мерсенну от октября 1631 г. — I 219–220).

[381]

См.: Адан XII 289 и cл.

[382]

Об этой филиации идей от Плотина до св. Августина см.: Grandgeorge. Op. cit., p. 116.

[383]

См. по этому вопросу: Maushbach /. Die Ethik des heiligen Augustinus 1105 et sqq.

[384]

«Creatura bonitatis capax est, participatione boni a quo facta est. Malitiam vero capit, non participatione mali, sed privatione boni, id est non commiscetur naturae quae aliquid malum est, sed quia deficit a natura quae summum et incommutabile bonum est, propterea quod non de ilia, sed de nihilo facta est. Alioquin nec malam voluntatem habere posset, nisi mutabilis esset; mutabilis porro natura non esset, si de Deo esset, non ab ilio de nihilo facta esset. Quapropter bonorum author est Deus, dum author est naturarum, quarum spontaneus defectus a bono non indicat a quo factae sunt sed unde factae sunt; et hoc non est aliquid, quoniam penitus nihil est, et non potest authorem habere quod, nihil est»[6*] {Saint Augustin. Contr. Julianum, lib. I, cap. 3). Процитировано Жибьёфом (Op. cit., II 19, 13, p. 416).

[385]

«Nemo ergo quaerat efficientem causam malae voluntatis; non enim est efficiens sed deficiens, quia nec ilia effectio est sed defectio; deficere namque ab eo quod summe est ad id quod minus est, hoc est incipere habere voluntatem malam. Causas porro defectionum istarum, cum efficientes non sint sed deficientes, velie invenire, tale est ас si quisquam velit videre tenebras vel audire silentium, quod tamen utrumque nobis notum est: neque illud nisi per oculos, neque hoc nisi per aures, non sane in specie sed in speciei privatione. Nemo ergo ex me scire quaerat quod me nescire scio, nisi forte ut nescire discat quod sciri non posse sciendum est. Ea quippe quae non in specie sed in speciei privatione sciuntur, si sic dici potest, quodammodo nesciendo sciuntur, ut sciendo nesciantur»[7*] {Saint Augustin. De civil Dei, lib. XII, cap. 7). Процитировано Жибьёфом (Op. cit., II 19, 13, p. 416–417).

[386]

De maio, qu. I, art. 1, ad Resp.

[387]

«Unde non potest esse quod malum significet quoddam esse aut quamdam formam seu naturam. Relinquitur ergo quod nomine mali signiflcetur quaedam absentia boni. Et pro tanto dicitur quod malum neque est existens, nec bonum. Quia cum ens, in quantum hujusmodi, sit bonum, eadem est remotio utrorumque»[8*] (Sum. theol. I, q. 48, art. 1, ad Resp).

[388]

«Non autem quaelibet remotio boni malum dicitur. Potest enim accipi remotio boni et privative et negative. Remotio igitur boni negative accepta mali rationem non habet, alioquin sequeretur… quod quaelibet res esset mala ex hoc quod non habet velocitatem caprae, vel fortitudinem leonis»[9*] (I 48, 3, ad Resp.).

[389]

«Est autem privatio non quaelibet formae carentia, sed ea quae reperitur in subjecto apto ad talem formam»[10*] (E. a Sancto Paulo. Sum. phil. I pars 2a, p. 153 et 177).

[390]

«Dicendum quod quia malum privatio est boni, et non negatio pura… non omnis defectus boni est malum sed defectus boni quod natum est et debet haberi» (Sum. theol. I 48, 5, ad l).[11*] Ср. также l-2ae, 25, 2, ad Resp. и 36, 1, ad Resp.

[391]

«Sic etiam D. Aug. lib. contra epistolam fundamenti cap. 39 et 40 sumens pro exemplo corruptionem rerum caducarum quam ad malum pertinere fatentur omnes, pertinere etiam ad non ens, sic manifestissime ostendit. Si quis nondum credit ex nihilo esse corruptionem, proponat sibi haec duo, esse et non esse; deinde velut in medio constituat aliquid, puta corpus animalis et hoc secum quaerat: dum formatur illum corpus, dum nascitur, dum augetur ejus species, nutritur, convalescit, roboratur, decoratur, firmatur, in quantum manet et stabilitur, in quam partem tendat, utrum ad esse, an ad non esse? Non dubitabit quidem esse aliquid in ipsis etiam primordiis; sed quanto magis forma, et specie et valentia constabilitur atque formatur, tanto magis fieri ut sit, et in earn partem tendat, quB positum est esse. Nunc ergo incipiat corrumpi debilitetur omnis ille status, languescant illae vires, marcescat robur, forma faedetur, dissiliat compago membrorum, contabescat et deflual concordia partium; quaerat etiam nunc, quo tendat per istam corruptionem, utrum ad esse an ad non esse? Non puto usque adeo caecum et tardum, ut dubitet quid ipse respondeat, et non sentiat quanto magis quisque corrumpitur, tanto magis ad interitum tendere, omne autem quod ad interitum tendit ad non esse tendit. Cum ergo Deum incommutabiliter et incorruptibiliter esse credendum sit; et cum ista proposueris esse et non esse, atque cognoveris quanto augetur species, tanto quidque tendere ut sit, quanto autem magis augetur corruptio, tanto magis tendere ut non sit; quid dubites dicere in unaquaque natura corruptibili quid in ea sit ex nihilo, cum species secundum naturam sit, corruptio contra naturam, quia species aucta cogit esse, et Deum fatemur summe esse; corruptio vero aucta cogit non esse, et constat quod non est, nihil esse. Quibus verbis clarissime ostendit malum creaturae ad non esse sive ad Nihil pertinere et sicut ad nihilum pertinet, ita a nihilo esse: sive a creatura prout ex nihilo facta est, quod inferius declarabitur»[12*] (Gibieuf. Op. cit., II 16, 3, p. 384).

[392]

«Nec esse res (scil. errores) ad quam productionem realis Dei concursus requiratur: sed cum ad ipsum referuntur esse tantum negationes, et cum ad nos privations» (Piine. Phil. I 31)[14*].

[393]

«Non enim error est pura negatio, sed privatio, sive carentia cujusdam cognitionis quae in me quodammodo esse deberet» (ibid., I 31)[15*].

[394]

«Ad secundum dicendum quod aliter de eo est qui habet curam alicujus particularis, et de provisore universali; quia provisor particularis excludit defectum ab eo quod ejus curae subditur quantum potest, sed provisor universalis permittit aliquem defectum in aliquo particulari accidere, ne impediatur bonum totius. Unde corruptiones et defectus in rebus naturalibus dicuntur esse contra naturam particularem; sed tamen sunt de intentione naturae universalis, in quantum defectus unius cedit in bonum alterius vel etiam totius universi»[16*] (Saint Thomas. Sum. teol. I 22, 2, ad 2).

[395]

«Unde multa bona tollerentur, si Deus nullum malum permitteret esse… Neque etiam laudare tur justifìa vindicantis, et patientia sufferentis, si non esset iniquitas persequentis» (ibid., I 42, 2 sub finem.)[17*].

[396]

«Sicut ergo divina sapientia causa est distinctionis rerum propter perfectionem universi, ita et inaequalitatis. Non enim esset perfectum universum, si tantum unus gradus bonitatis inveniretur in rebus»[18*] (ibid., I 47, 2, ad «Quod sic…»).

[397]

«Perfectio universi requirit ut sint quaedam quae a bonitate deficere possint, ad quod sequitur ea interdum deficere. In hoc autem consistit ratio mali, ut scilicet aliquid defociat a bono Unde manifestum est quod in rebus malum invenitur sicut et corruptio, nam et ipsa corruptio malum quoddam est»[19*] (ibid., I 48, 2, ad Resp. Cf. 49, 2, ad Resp.).

[398]

«Videlicet, etsi multa mala sint, relata ad creturas et naturas earum, ad providentiam tamen comparata, omnia bona sunt, saltern per modum medii, quia omnia ad bonum aliquod conferunt»[20*] (Gibieuf. Op. cit., II 22, 10, p. 441).

[399]

«Altera autem pars, quod Deus permittit mala ut inde eliciat bona, constat ex D. Aug. Enchirid, cap. 11, 95, 96, 99 et 100: "Neque enim Deus omnipotens cum summe bonus sit, ullo modo sineret mali esse aliquid in operibus suis, nisi usque adeo esset omnipotens et bonus, ut bene faceret etiam de malo"»[21*] (ibid., II 22, 9, p. 439).

[400]

«At enim Deus is est qui lucem et tenebras ordinavit, jussitque mane et vesperam diem unum esse, ita ut tenebrae ipsae, Deo ordinante, conferant ad pulchritudinem splendoremque diei, ut notavit D. August, de Gen. ad litt. imperf. cap. 5 citato, et Enchiridii ad Laurentium cap. 10: "Ab hac summe et aequaliter et immutabiliter bona Trinitate, creata sunt omnia; et nee summe, neс aequaliter, nee immutabiliter bona; sed tamen bona etiam singula; simul vero universa, valde bona; quia ex omnibus consistit universitatis admirabilis pulchritudo. In qua etiam illud quod malum dicitar, bene ordinatum et loco suo positum, eminentius commendat bona, ut magis placeant et laudabiliora sint, dum comparantur malis"[22*] (ibid., II 22, 6, p. 437–438)». [30]

[401]

Loc. cit.,I 150.

[402]

«Occurit etiam non unam aliquam creaturam separatim, sed omnem rerum universitatem esse spectandam, quoties an opera Dei perfecta sint inquirimus; quod enim forte non immerito, si solum esset, valde imperfectum videretur, ut habens in mundo rationem partis est perfectissimum» (loc. cit., VII 55–56)[23*].

[403]

«Et facile intelligo me quatenus rationem habeo totius cujusdam, perfectiorem futurum fuisse quam nunc sum, si tallis a Deo factus essem. Sed non ideo possum negare quin major quodammodo perfectio sit in tota rerum universitate, quod quaedam ejus partes ab erroribus immunes non sint, aliae vero sint, quam si omnes plane similes essent. Et nullum habeo jus conquerendi quod earn me Deus in mundo personam sustinere voluerit, quae non est omnium praecipua et maxime perfecta» (ibid., VII 61)[24*].

[404]

«Quod si interroges curiosius, quae causa sit propler quam Deus permiserit mala hos omnes exitus habitura? jam non mali nermissi fmem scire optas, sed ipsius divinae quamdam finis, sicut discursus in speculativis est deductio principiorum. Quapropter ei qui nullum supra se finem habet, sed ipse est omnium finis, non convenit agere juxta rationem, sed supra rationem. Agitne ergo irrationabiliter? Ita dici posset, si irrationabiliter diceret quamcumque rationis exclusionem. Sed si in communi sensu sumatur, ut significet statum ratione inferiorem, clarum est non posse Deo attribuì, cujus nimirum operandi modus rationem et illius regulas infinite supereminet. Maneat ergo hoc formum et inconcussum, divinae voluntatis frustra rationem quaeri, et quamobrem Deus vel operatur bona, vel permittit mala. Divina voluntas sive operans sive permittens fundamentum est rationis, non ratio fundamentum divinae volutatis»[25*] (Gibieuf. Op. cit, II 22, 14, p. 442–443).

[405]

«Deinde ad me propius accedens, et qualesnam sint errores mei (qui soli imperfectionem aliquam in me arguunt, investigans)» (VII 56)[l*].

[406]

Princ. Phil. I, a также VII 36–37[2*].

[407]

«Atque quantumvis peritum artifìcem esse intelligam, non tamen ideo puto illum in singulis ex suis operibus omnes perfectiones ponere debuisse, quas in aliquibus ponere potest» (VII 56; V. Index, art. 8)[3*].

[408]

VII 37[4*]

[409]

«Sola est voluntas sive arbitrii libertas, quam tantam in me experior, ut nullius majoris ideam apprehendam; adeo ut ilia praecipue sit, ratione cujus imaginem quamdam et similitudinem Dei me referre intelligo. Nam quamvis major absque comparatione in Deo quam in me sit, turn ratione cognitionis et potentiae quae illi adjunctae sunt, redduntque ipsam magis firmarti et effìcacem, turn ratione objecti, quoniam ad plura se extendit, non tamen in se formaliter et praecise spectata, major videtur» (VII 57). «Non habeo etiam causam conquerendi, quod voluntatem dederit (scil.: Deus) latius patentem quam intellectum; cum enim voluntas in una tantum re, et tantum in indivisibili consistat, non videtur ferre ejus natura ut quicquam ab illa demi possit» (VII 60)[5*].