С Юстапчик - Каханы горад (на белорусском языке)

• Название: Каханы горад (на белорусском языке)
• Автор: С Юстапчик
• Жанр: Русская классическая проза

---

Ага, цяпер Юрку ўспомнiлася. Гэта цi не яна прашастала каля яго там, на могiлках, абудзiўшы з таго адраньцьвеньня? Уся ў чорным, але, гэта яна. Хто яна?

У добра п'яной ужо галаве ўсё блыталася. Раптам выйшла нек, што яна - гэта Вера, хоць на самой рэчы мiж iх нi ў чым ня было нi макулiнкi падабенства. Вера! "Пайшла па руках", з палiцыянтамi, i курыць, як прастыт... Не, але-ж якая - яшчэ прыгажэйшая! I няхай-бы была, хоць якая, абы была. А так - уся ў чорным... Усё чорнае зацягвае, засьцiлае ўсё... нячорнае. I ў дыме чорнай цемры - вогнiшча толькi, i Мечык, хлопчык Мечык...

Мечык - меч... Якая дурнiна: Мечык - меч, - гэта-ж усё - толькi гульня словаў. I толькi сьнiцца, трызьнiцца, ды сп'яну. А меч у Юркавых руках - як зiгацiць! Не, гэта крыж, той учарайшы крыж зiгацiць, мяняецца. "Меч i крыж" здаецца, кiно такое было калiсьцi...

Але-ж, меч i крыж. I зь мячом, зь Мечыкам - гэта-ж ён вырас у меч - зь мячом - на каго? На крыж? Не, накрыж... Накрыж яго перачыркнулi. Хто? "Нашыя", пэўна... "Працуе з "нашымi" ў лесе". Хто "нашыя"? "Юзiкавы хлопцы"?

А сам "Юзiк" - сам Iо-сiф Вi-са-ры-са... i ў мазгох не пракруцiш, яшчэ як п'яны... Юрка-ж бачыў яго самога, "вялiкага правадыра", а тут ён - як маленькi: "Юзiк"... Дый маленькi-ж - добра бачыў яго, як быў выпуск iхнае школы. Не, зусiм не "вялiкi", а малы, касалапы, i твар у восьпiнах - адно малююць гэткiм прыгажуном. Адно малююць, а так - усё няпраўда, усё ў iх няпраўда, ён ведае даўно... "Маняць, як малююць". I мана, няпраўда, што "Сталiн": сталь - вось на гэтым мячы. Дык зь iм - на яго, на iх, на "нашых"? А хто-ж - "нашыя", дзе "нашыя", дзе "вашыя"? "Нашы вашых падвязуць"...

Як-жа зiгацiць - меч - аж глядзець баляць вочы... Прыплюшчыць вочы... Прыплюшчаным вокам - нехта глядзiць, пiльна глядзiць. Гадэнка - ажыў i глядзiць? Не, гэта Мечык прапушчаў ад вогнiшча прыплюшчаным вокам. I гэтая - у чорным - плюшчыла вочы, выглядала кагось у дыме. Вера? "I той пагляд"... Пагляд прыплюшчанага вока... Будзе гэтак глядзець цэлы век, i трэ будзе нешта рабiць, каб заплюшчыць яго, цi засыпаць - пяском. Не, завязаць - чорным, чорныя бываюць павязкi на воку. Уся ў чорным - i яна ад "Юзiка", яны ўсе чорныя, ад чорных, чорненькiя - дробненькiя "Юзiкi". Чорнае - агнiстым мячом расьсячы! А вока ўсё роўна будзе прыплюшчанае век, iз тым самым дакорам, вялiкае вока, як у кiно, людзкое вока, як у казках... Казкi там, у лесе... "Пуга, торбачка, гразь па калены, адпачынак на балоце, ля вагня"...

Нехта моцна трос за плячо. Кнайпа пустая ўжо, толькi дым, i дым у галаве, у душы, халодны дым. Ага, трэба ўжо зачыняць? Плацiць? Калi ласка, калi ла-асачка, колькi хочаце, ня лiчачы навет. А шапка, дзе шапка? Ня было-ж шапкi, праўда. Быў дзiвацкi капялюш - Юшкаў, "Качкаў", з загнутым пяром адзадзя. Дзе-ж ён? I яго ўжо няма. А так-бы ёмка цяпер зафутболiць у той вунь кут - капялюш. I Юшку - па капялюшку - заюшыць. Што, данёс? "Качка" - толькi гадкiя "качкi" пушчаць. "Беларусь", "зь Беларусi", "для Беларусi". Для Веры. У што веры? Няма Веры, няма веры, а Беларусь ёсьць, ёсьць Мечык...

Што? Ужо, ужо...

Цяжкiмi, няслухмянымi нагамi выбраўся Юрка з кнайпы. Нехта памагаў? Дурнiна, с-сам.

Вясьняны цёплы брызок далiкатна пырскаў на твар. А як-жа цёмна, чорна-цёмна, анi ясачкi...

Перастаўляў ногi, кiруючыся наманы, праз тую чорную цемру - да нейкага вогнiшча, хоць нiякага ня было нiдзе. Кiравала, усплыўшы, зноў тое: "Пуга, торбачка, гразь па калены, адпачынак на балоце, ля вагня"...

XIII

На Юрку яшчэ доўга чакалi на лётавiшчы, хоць ужо ясна было: ня вернецца... Не вярнуўся-ж i тамбоўскi герой Жарабцоў, i сябры зь ягонага зьвязу самi бачылi, як, загарэўшыся, кулём рынула далоў ягоная падстрэленая машына. Гэтак загiнулi два найбольшыя рызыканты эскадрыльлi. Не далiчылiся й яшчэ сяго-таго, двух не зьвярнулася з паветранага бою, да якога яны былi змушаныя ворагавымi зьнiшчальнiкамi, што перанялi iх падарозе назад. Хоць, праўда, i згаджалiся ўсе, што налёты былi неспадзяванымi для ворага, i абарона ўсюды ўваходзiла ў справу не адразу, "праспаўшы", але ўсё-ж гэтая абарона была, i "пэўныя весткi", што яе быццам няма, толькi абуралi ўсiх.

На Юрку чакалi даўжэй за ўсiх, бо нiхто ня бачыў ягонае катастрофы. Праўда, Вiктар ужо пад канец чуў страшэнныя выбухi, гул ад якiх проста зьлiваўся - можа, Юрка "сеў на свае"? Але гэта як-бы было зусiм не ў ягоным баку... Валiк здагадваўся добра аб запраўднай прычыне чутага Вiктарам, ды, пэўна-ж, маўчаў...

Усё-ж адправу па ахвярах, дзеля пэўнасьцi, пастанавiлi зрабiць па сьвяце мо яшчэ й вернецца хто "пехатой на самалёце", як любiў казаць - нябожчык? Юрка.

Настрой у бальшынi "сакалоў" ад усяго гэтага быў ня вельмi, каб "сакалiны". Толькi якраз першы зьвяз, Юркавы сябры, дармо, што й безь яго, а пачувалi сябе няблага. Вiктар, бядуючы дзеля прылiку па такой цяжкой для зьвязу страце, як бясстрашны, запраўдны пiлёт (цяпер ужо, а раней - рызыкант, навет хулiган) Юрка, душою быў у падвойным задаваленьнi: Юрка скруцiўся яшчэ баржджэй i раней, як ён спадзяваўся. Адзiн ужо напэўна суступiў зь ягонае дарогi. Але й гэты другi нейкi падозрона-спакойны, усьмiхаецца нейкай лятуценнай, нябёснай усьмешкай, як сьвяты. Цi ня Веру пабачыў мо з высакосьцi? Не, мусiць проста рады, што абмiнуў шчасьлiва "знаёмы дом" - гэтак зрабiў, як меркаваў наперад Вiктар. Але як канкрэтна (Вiктар дужа любiў гэтае слова, як любяць яго ўсе тыя, што запраўды "канкрэтна" нi гаварыць, нi рабiць ня звыклi)? Ня можа быць, каб выйшаў сухiм iз вады. Гэны гук - якраз у ягоным баку, не, гэта ня Юрка, а мусiць, што гэты "аблягчыўся". Трэ будзе, канечна трэба "прамацаць".

Валiк i праўда быў у спакойным, бадай радасным навет настроi. Пэўна, шкада было Юркi й навет Жарабцова, але затое была поўная - мо эгаiстычная? задаволенасьць сабой, што сам выйшаў чыстым i перад "каханым горадам", i перад Ёю. Цi адчувала хоць яна тады, што ён тут, зусiм блiзка быў, думаў аб ёй i зрабiў усё, каб абмiнула яе тая навала?... I яшчэ крыху нядобра - трэба хавацца з гэтым усiм, як злодзею. I што Вiктар чуў, пэўна-ж, як ён "згружаў" у балота, хоць i ня ведае праўды - таксама ня зусiм добра... Але ўсё гэта дармо, спачатку толькi трэ будзе крыху патрымацца. Галоўнае - каб не чырванець, гэтым можна зрадзiць сябе, хоць i тое, зрэшты, праўда, - усе прывыклi, што ён чырванее заўсёды. А там абляжацца ўсё, забудзецца, i будзе ўсё добра. Гэта-ж не з благой, злой справай хавацца трэба, а з добрай якраз, - толькi ў iх заўсёды добрае перакручваецца благiм i злачынным, i наадварот...

Ночны халадок крыху праймаў на лётавiшчы, але й гэта нек прыемна вязалася з тым, што пачуў i адчуў там:

Мае босенькiя ножкi,

Сьцюдзёна стаяць...

I да Вiктара нат ня было цяпер жалю, як перад стартам. Можа навет i лепш, што ён Валiку тую "сьвiньню падлажыў". Будзь-жа ў тым раёне якi Юрка - мала чаго нарабiць мог iз сваiм дурным рызыканцтвам - вось-жа няма й дагэтуль. I калi Вiктар запрапанаваў пачакаць яшчэ крыху ў "чырвоным кутку", у будынку "дыжуркi", бо на дварэ ўжо крыху зябка - Валiк ахвоча згадзiўся, не падазраючы нiчога благога й не спадзяваючыся цяпер новае "сьвiньнi" ад Вiктара.

- Так вось i няма нашага Юрачкi, нашае Галушачкi, - пачаў iзноў бедаваць Вiктар, але выходзiла гэта ў яго так штучна, так драўляна й прыкра-штучна, асаблiва ў гэтых зьмяншальна-ласкальных, што Валiка ўсяго аж пакарэжыла неяк. - Ды мне ўсё здаецца - завiтае яшчэ вось-вось сакалок, - хлусiў Вiктар далей, будучы сам у душы цьвёрда-пэўным у зусiм адваротным, прынамся, хочучы быць пэўным.

- Баюся, што ўжо не, такi рызыкант, - пэўна, загiнуў...

- Бадай, маеш рацыю што да рызыканцтва. Зусiм што iншае тут - чыстая работа! - пачынаў адразу, сваiм заўсёдным "самасуйскiм" звычаем, хвалiць сам сябе Вiктар. - Штаб - нашая школа - адразу, не здрыгануўшыся, трапнымi лучаньнямi - да ўсiх чартоў сабачых! Чыгуначнае дэпо - хто зраўнаваў? Больнiца - паводля вестак, зь iхнымi раненымi - уся, як сьвечка!

"Паводля вестак" - "пэўныя весткi", - падумаў Валiк i жахнуўся: раненыя як раненыя, але-ж у гэтай больнiцы за старажыху была й тут-жа жыла Вiктарава мацi... Вось дзе запраўдная "бальшавiцкая бязжаласнасьць", бязьлiтасная драўлянасьць - ня дзiва, што й Валiка туды, дзе бацькi, пасылаў - якая тут "свiньня"...

- А як нашыя ўдачы, Валечка? - цягнуў далей, вiдаць, аж надта гэтым разам задаволены сабой Вiктар, у знак асаблiвай пяшчоты цi што, паклаўшы руку Валiку на калена. - Праўда, у цябе ня было паважных аб'ектаў... Вось ты зразу скуксiўся быў на мяне, кусьлiва дзякаваў "за давер". А падумай цяпер сам - не даваць-жа было мне гэтаму, кажаш сам, рызыканту Юрку, i ня браць сабе - бачыш, якi я... ("драўляны", - падумаў iзноў Валiк), - нiчога не пашкадаваў... i я, праўда, знарок, сьведама даручыў табе той раён, дзе нашая Вера, - ён прыцiснуў на слове "нашая", i Валiку гэта здалося асаблiва прыкрым, як гук ад зялеза па шкле, - ведаючы, што ты будзеш шанаваць, як вока... Я нат сказаў гэта Юрку можаш спытацца ў яго, калi вернецца можа. Так што й быў давер, бяз усякае гэтае твае гiронii, найбольшы давер. Ну, а што й бацькi твае ў гэтым самым раёне - гэта ўжо трудна... Пэўна-ж, добра й з гэтым абылося?

- Ня ведаю, як там... - выкруцiўся Валiк, пачуваючы, што ўжо чырванее пад аляiстым, ды ўсё-ж мёртва-драўляным паглядам круглых Вiктаравых вачэй.