С Юстапчик - Каханы горад (на белорусском языке)

• Название: Каханы горад (на белорусском языке)
• Автор: С Юстапчик
• Жанр: Русская классическая проза

---

Перад самым канцом лесу Юрка мусiў прыстояць. Зьлева, паўз дарогу зусiм, за невялiчкай палянкай, на ладным кавалку - як-бы прайшлася вялiкая навальнiца. Выкарчаваныя, пашчапаныя дрэвы, некаторыя абсмаленыя, вывернутыя кучы чорнае балотнае зямлi над ямiнамi-"лейкамi", адна пры аднэй, з гэтага ўскраю - курыць яшчэ нешта на зямлi. Вось яно - цi не ўчарайшае пачынаецца ўжо гэтта? Чакай, гэта-ж якраз пры Валiкавым раёне. Хiба, не пазнаўшы, куды, гацiў i гацiў у лес i ў балота? А мо ад страху, каб ня ўрэзаць у "знаёмы дом"? Але-ж, вiдаць, меў рацыю Вiктар у сваiх меркаваньнях, i Веру ўчора нiчога не патурбавала.

Юрка рушыў далей, але раптам агарнуў яго нейкi непакой, незьясьнёны, незразумелы - i адкуль, i чаго. Не, гэта не перад блiзкой сустрэчай - нешта як-бы зноў абарвалася ў сярэдзiне, як учора, калi Гадэнку... Бр-р, аж здрыганула. Не, ня трэба нiчога таго, наперад, думкi, i хада - наперад!

Але непакой ня зьнiкаў, а ўзростаў усё больш, чым больш наблiжаўся горад. У ранейшым сваiм жыцьцi, бяспрытульным, але й бястурботным тады i пасьля, што й выпрацавала такi характар, Юрка нiколi ня знаў нiякiх, як гэта завуць, прадчуваньняў. I цяпер яму i ўдум ня прыйшло расцанiць так гэты свой раптоўны, незьясьнёны такi непакой. Ды, як пачаўся самы горад, аблягала як быццам i гэта памалу.

Каханы горад! Вось ён, ён яшчэ "сьпiць спакойна", не прачынаўся яшчэ. Хiба з учарайшага, перанэрваваўшыся, змогшыся ад перажываньняў, адпачывае даўжэй, як звычайна. Праўда, сьлядоў iхнае ўчарайшае "дэманстрацыi" яшчэ ня вiдаць. Мусiць-ткi Валiк i праўда пашкадаваў ды вытрас усё на бедны той Папоў лес. I добра зрабiў!

Зараз за павароткай - Слабодка, i Верына вулiца. I зноў ажыў той, нядаўна аблеглы, непакой, ужо - напэўна, ад таго, што вось-вось...

Але за павароткай Юрка мусiў спынiцца. Толькi пара дамоў стаяла яшчэ спачатку, а далей - скрозь гола з абодвух бакоў, камiны й печы - рэшткi былых тутэйшых будынкаў. Але, на тым рагу быў i ён, "знаёмы дом" - i там нiчога цяпер ня вiдаць. Скрозь - адна выгара...

Юрка стаяў, i здалося яму, што толькi ўжо й застаецца адно - стаяць тут, стаяць так, бо йсьцi ўжо - куды... Вось яно й абарвалася... Няўжо гэта Валiк так неспадзявана зрабiў зусiм наадварот? Не, ды гэта-ж - не з учарайшага каля камiноў нарасла ладная ўжо трава, вунь - каноплi хiстаюцца навет. Гэта тады яшчэ, як бушавала навала вайны тут, iмкнучы шалёна на ўсход, i зыходзiлiся, хапалiся ўзагрудкi дзьве сьценкi поламя - з захаду й з усходу. Ён ня бачыў гэтага йшчэ - вось як яно выглядае...

Памалу, маласлухмянымi нек раптам нагамi, сунуўся мёртваю вулiцай Юрка. Тут. Ад "знаёмага дому" - толькi пабяляныя калiсьцi, цяпер закураныя над дзiрамi вокнаў, сьценкi сутарэньня - драўляны верх, дзе жыла яна, пайшоў, значыцца, з дымам... "Пайшоў у расход" i "зялёны сад" - вунь толькi нiзка, ля самае зямлi, адпiлаваныя пянчукi - вiдаць, недагарэлыя, абвугленыя яблыны й iгрушы людзi папiлавалi сабе на дровы...

Юрка падыйшоў блiжэй да рэштак сутарэньня. Ага! Моцна затыхала сэрца. Яна ёсьць, ёсьць! "Эўрыка"! На пабеле - вугальлем, вялiкiмi, друкаванымi лiтарамi, крыху ўжо змытымi дажджом, з абцёкамi - напiс: "Галiчы й Рынейскiя - Падгайная 21-1". I Рынейскiя! Так, значыць ёсьць, i жывуць там, на Падгайнай - Юрка добра памятае гэную вулiцу - там-жа жыў хлопец зь iхнае клясы, Юшка Кiпець, на мянушку "Качка", дурнаваты крыху. Значыцца, дзесьцi там - а тут пакiнулi адрыс, як будзе шукаць хто, i вось яму, Юрку, прыдалося якраз. Гура, вiват, баржджэй туды!

Ён iмчаў пад нясьцiханае ад таго мамэнту тыханьне сэрца, якое цяпер, ад бягнi, як ня выскоквала з грудзей. Навет бачыў зусiм блага ад поту, што залiваў вочы. Дарогу знаходзiў больш наманы, самi ногi несьлi. Дый бачачы добра, пазнаць усё адразу было-б цяжкавата - гэтак зыначыла тут вайна родны горад. Траплялiся ўжо й сьляды сьвежыя, учарайшыя: вунь, на пагарэлiшчы, што яшчэ курыць, поркаюцца ўдваiх стары й старая - шукаюць, мусiць, нешта, чаго не ўхапiлi ўчора, пры раптоўнай такой навале, уратаваць. Вось i любая, родная школа - але-ж, Вiктар датрымаў абяцанку: руiны... Iх усё-ж вартуе нямецкi жаўнер - Юрка нек iнстынктыўна перайшоў на другi бок... Усе гэтыя абразкi, навет руiны любае школы, нек яшчэ не праймалi яго - у ваччу, у сьведамасьцi яны проста адзначалiся, толькi канстатавалiся, можа рэгiстравалiся. Бо баржджэй трэ было туды, туды!

I раптам, ужо зусiм недалёка, ён стаў iзноў, як уражаны пяруном: Падгайная - гэта-ж якраз ля могiлак. Ну, але, учарайшы ягоны раён. Што, калi? Не, не, не!

Юрка паймчаў iзноў подбегам. Перабягаючы праз вулiцу, ледзь ня ўскочыў у сьвежую "лейку" ад бомбы. Мусiць, свая. Ну, гэта добра - сярод дарогi, бязь нiякае шкоды, ён-жа й сыпаў больш так - i там не павiнна быць нiчога.

Падгайная з гэтага канца аказалася даўгою вулiцай з рэдкiмi дамамi. Нумары? Але, 21 - будзе пад той канец, далёка. Мамачка, якраз пад могiлкi... Юрка зноў спынiўся. Раптам як-бы ня стала зноў сiлаў рухацца далей. "Глупства, дурнiна", - падбадзёрваў нехта - розум? - Наперад, наперад, нiчога няма...

Але, нiчога й ня было. 21 - аказаўся якраз каля могiлак. Захавалiся толькi вароты - зялезная брама з гэтым, i то пакарэжаным, нумарам. Ад самога дому гэта была двупаверхавая камянiчка на панадворку - толькi кучы друзу, рэшткi сьценаў... Але-ж, ягоная собская работа - гэта сюды, сюды садзiў учора, як шалёны, хацеўшы вунь у тую, у царкву... Сам сабе зрабiў...

Каля руiнаў былi людзi, некаторыя нешта вазёкалiся ў iх i ля iх, падыходзiлi яшчэ. Юрка ня важыўся зблiзiцца. Пазнаюць яшчэ, што ён... Забойца... Той - раськiрэчаны Гадэнка - гэта што, няхай-бы, але тут, тут...

Зьняможаны, прыбiты ўшчэнт, ён мэханiчна падаўся пад могiлкi. Царква стаяла цалюсенькая. Тая царква, у якую гэтак учора цаляў, а пацэлiў... Крыж, здавалася, зiхацеў, мяняўся зноў - у праменьнi ранiшняга сонца яшчэ ўрачысьцей, як учора ў водблiску чорна-крывавых ягоных, Юркавых справаў... Юрка патрос на яго кулаком. Ступiў яшчэ колькi разоў i асеў на нейкую чорную надмагiльную плiту, адчуўшы аж праз вопратку ейны каменны холад.

X

Iзноў час мiнуў бязь меры й бяз думак, але й без забыцьця, адно ў ватупелым адранцьвеньнi. Юрка ўзьняў галаву толькi мэханiчна, як нехта, праходзячы паўз самога яго, аж зачапiў валасы сваёй шастучай вопраткай. Ён зiрнуў наўздагон гэнаму шастаньню - нейкая жанчына, уся ў чорным. Ну, i няхай сабе... Што - няхай сабе? Няхай сабе ў чорным. Увесь сьвет-жа яму, Юрку, цяпер у чорным. Завязаны сьвет...

Ён цяжка ўзьняўся з магiльнае плiты, на якой сядзеў - вельмi скурчыла, седзячы так нямаведама колькi часу, само сабой прасiлася выпрастацца. Зiрк ягоны ўпаў на напiс на плiце. "Хведар Паляжай". Ха, "Паляжай" - палёг ужо, палёг касьцьмi. Усе паляжам, кажуць людзi. Мо й лепш было-б ужо навет ляжаць гэткiм во Паляжаем, чым цяпер вось так... Лепш-бы душою быць на нейкiм "тым сьвеце", дзе ўжо яна - спаткацца хоць там, бо гэты сьвет - завязаны сьвет... Ха, iзноў "той сьвет", учарайшае "нешта ёсьць" - сьмех! Паляжай, Паляжаюхна, бедненькi, а мо так толькi, паляжаць прылёг, крышачку?

Улюблёная Юркам гульня словаў, нанiзваньне iх, выкручваньне з аднаго другога, здавалася, вяртала яго пакрысе да ягонага нармальнага, кплiва-гiранiчнага, але й бястурботнага настрою, шточасiны гатовага да востраслоўя, хоць сабе й пустота часам. Ён навет усьмiхнуўся сам сабе - як гэта з такога Паляжая розную дурнiну можна выкруцiць. I тут спасьцераглося, што сонца высака, травенскае сонца, i хораша так на дварэ, асаблiва гэтта, на магiльным гайку. Ды разам iз тым - iзноў i тут кiнулася ў вочы: вывернутая зямля, "лейка"... Iзноў ягоная ўчарайшая работа. Выкапаў ямiнку на могiлках магiлу? Каму? Мо сабе? Не, гэта-ж ёй, Веры...

Але, цi нейкi, часовы мо, паварот у настроi, цi гэтае сонца й травень, кiнулi раптам iзноў зыркую яснасьць. Чакай, чаму так канечна мусiла яна загiнуць? Магла-ж выскачыць, уратавацца, магла проста ня быць удому... Падумаў-жа ўжо быў там, на Слабодцы, што ўсяму канцы, ажно - гэты адрыс на сьцяне... не, i цяпер яшчэ ня ўсё страчана, ня ўся надзея - i як гэта ён так адразу: згледзеў руiны й рапусьцiў нюнi, што "сам сабе нарабiў"... Трэба-ж было ўпэўнiцца, пераканацца канчальна, i хiба ўжо тады...

Надзея, ажыўшы, адразу зьвярнула бадзёрасьць. Юрна засягаў назад, адкуль прыйшоў сюды, да таго No 21. Ён установiць, пераверыцца - пэўна-ж, ёсьць там людзi, поркаюцца яшчэ, трэба толькi распытацца...

Але людзей, як на гэта, якраз ужо й ня было. Як падмяло iх. Дый пэўна-ж нямаведама колькi праседзеў крукам на тэй магiле, на тым Паляжаю - ня век-жа стаяць людзям тым ды чакаць на Юрку. Заставалася яшчэ агледзець руiны блiжэй, як там, на Слабодцы, хоць тут, пэўна, i ня можа быць такое знахадкi... Дом не згарэў, але быў зруйнаваны дашчэнту - сюды ўгрукаў ён, вiдаць, цi адну выбуховую. Усё ў кучы - друзы, пакручаныя зелязякi ложкаў... Сям-там ужо крыху параскопвана, мо й вылавiлi што людзi, сваё цi чужое. Ды не, яшчэ зусiм нельга сказаць, што яна загiнула, пахаваная тут, у друзах. Толькi як цяпер даведацца? Суседзi? Побач курэла пагарэлiшча, i - нiкога... Насупраць - таксама сьвежае вялiзарнае папялiшча i наагул дамоў няма. Хiба там, далей вунь, здаецца, як-бы стаiць яшчэ цэлы дом...