С Юстапчик - Каханы горад (на белорусском языке)

• Название: Каханы горад (на белорусском языке)
• Автор: С Юстапчик
• Жанр: Русская классическая проза

---

- Ня ведаю, як там... - выкруцiўся Валiк, пачуваючы, што ўжо чырванее пад аляiстым, ды ўсё-ж мёртва-драўляным паглядам круглых Вiктаравых вачэй.

- Ну, што там - "ня ведаю"! Папраўдзе кажучы, каб я быў на тваiм месцы... Аб'ектаў-жа там ня было, значыцца, задача адна: дэманстрацыя магутнасьцi, моцы. I калi, адлятаючы ўжо, я пачуў той гук - а быў ён якраз iз твайго, з твайго, - падчыркнуў ён аж двойчы, - боку, i я ня мог яшчэ анiяк гадаць, што мо гэта гiне бедны наш Юрачка (шчасьце, каб гэта было ня так) - дык тут-жа падумаў: гэта, мусiць, манiфэстуе "наша Валя", i няблага манiфэстуе... Дык як?

- Так... - цiха, неазначана яшчэ, але разам iз тым неяк прыбiта, адказаў Валiк, выразна пачуўшы сябе ўжо злоўленым. Ён ня мог больш адарвацца ад гэтых, як пугачовых нейкiх, вачэй - не схавацца ад iх, усё бачаць, як пачулi й гэтыя гадкiя, адторклыя вушы той гук...

- У руiны пакiдаў, цi ў рэчку, цi так? - не даючы адхланьня, бiў далей у тую самую кропку i ўжо дабiваў, здаецца, Вiктар...

- Так... - iзноў гэтаксама, ды яшчэ цiшэй, азваўся Валiк, адчуваючы, як запраўды нек пачынае таяць, бы тая самая сьнягурка. Хоць iзноў маўчалi крыху, але добра ведаў ужо Валiк - ня зьвернуць кiрунку гаворкi гэтыя моўчкi, трэ будзе нешта сказаць, i мусiць...

- Куды? - раптам грозна крыкнуў, моцна стукнуўшы кулаком па стале, Вiктар. Аляiстасьць зьнiкла ў мамант iз вачэй, засталася зноў адна драўлянасьць, мёртвая ўжо зусiм i бязжаласная, "бальшавiцка" бязжаласная. I Вiктар вельмi добра разьлiчыў гэты свой рэзкi зварот у гаворцы, ад якога iншы хто, вытрыманы цi спрактыкаваны "злачынец", лёгка мог-бы перайсьцi якраз у контратаку, у вабурэньне. Iншы хто, але толькi ня Валiк, у якога адразу цiха, быццам само, як выпала:

- У балота...

- Усе?

- Усе...

Iзноў змоўклi, i цяпер ужо маўчалi даўжэй. Вiктар мусiў перажыць, не паказваючы, радасьць ад гэтае свае, i другое, i падвойнае зноў удачы: i так лёгка зыходзiў з дарогi другi - зусiм, зусiм бадай так, як было спадзявана (Вiктар навет падумаў: "уплянавана"), i так лёгка, яшчэ лягчэй выкрыць яго ўдалося. I яму можна, нат трэба даць пярэдых - уседна, дзе дзенецца цяпер?

- Так, - абарвала нарэшце маўчанку, ды ўжо ня Валiкава цiхое-неазначанае, а станоўка мёртвае Вiктарава "так", як кропка, як пункт над усiм. - Спадзяюся, што заўтра прачытаю аб гэтым усiм падрабязна ў вадмысловым дакладзе, таварыш Сьнягурскi, - якiя матывы й гэтак далей...

Валiк маўчаў. Гэны рэзкi зварот, на якi так папаўся адразу, гэты тон i "таварыш Сьнягурскi" - гаварылi ўсё. I як подла падвёў! А ён баяўся толькi, каб не пачырванець, а на большае й ня ўздумаў - такi вось спрытны, спрактыкаваны круцель... Не, не яму было спадзявацца на свае сiлы ў такой гульнi, не яму... Ды што? усёдна - як iначай было? Толькi дарма сам ашукваў сябе тым спакоем... Хоць i тут - цi шкадаваць? Нечага, меней сябе пагрыз, а крыху адпачыў...

- I Вы-ж (так, i "Вы" цяпер на месцы зусiм, як i "таварыш Сьнягурскi"), i Вы, - цягнуў Вiктар, не дачакаўшыся адказу, - добра ўсьведамлялi сабе й павiнны ўсьведамляць цяпер, што так груба "выкарысталi", груба-супрацьзаконна права "аблягчэньня" ў крытычным выпадку, калi такога выпадку зусiм ня было. I да чаго можа павесьцi гэткае "выкананьне заданьня", такая iнтэлiгенцкая маладушнасьць, такая...

Што? Валiк яшчэ не зразумеў, хоць увесь ход быў такi лёгiчны. Няўжо, хiба - яшчэ большая подласьць?

- Ты-ж сам, Вiктар, кагадзе казаў, што каб быў на маiм месцы... абы дэманстрацыя... - нек нi то просячы, нi то спадзяючыся яшчэ, што ня так зразумеў, што жарт можа ўсё, што ня будзе-ж так подла падводзiць прыкра-жаласьлiва аж для самога сябе, як ня выенчыў Валiк.

- Так, казаў "каб" i казаў "на тваiм", але-ж сам - сам што зрабiў, бяз "каб", на сваiм месцы - цi не расказваў табе перад гэтым? Нiшто сабе "дэманстрацыя" - груз бомбаў, дэфiцытны, каштоўны матар'ял, сьмерць сотняў варагоў, народныя, працоўныя грошы - у балота? - аж да патасу пачаў ужо ўзносiцца Вiктар.

"Падлюга" - раптам устаўшы, хацеў крыкнуць яму, ды ня мог ад раптоўнае навалы агiды Валiк. I адразу-ж астыг: на сябе, на сябе толькi трэ абурацца было, як мог думаць iначай, навет нейкiя добрыя намеры ў "сьмярдзюху" гэтым дапушчаць. Не, вон адсюль, на чыстае паветра - баржджэй!

- Справа паважная, - пераходзячы тымчасам iзноў на разважна-навучальны тон цягнуў Вiктар, - вельмi, вельмi паважная, але пры шчырым тваiм прызнаньнi, хоць i ведаеш сам абставiны часу, - можа й возьмецца што на ўвагу... Хочаш ужо йсьцi?

З радыё-дыжуркi раптам прыўшчынiлiся дзьверы.

- Слухайце, хлопцы, улучаю! - вясёла чамусьцi гукнуў дыжурны радысты, разанец Блiноў, якога Юрка "перайменаваў" быў у "Блiндаж", бо блiны, казаў, цяперашнiм ваенным часам - страва не сэзонная.

Вiктар кiнуўся да радыё-рэпрадуктара, якi стаяў на столiку ў куткў i пачаў услухоўвацца. О, як прагавiта ўчуваюцца ўва ўсё i як войстра чуюць чуюць зусюль гэтыя подлыя, адторклыя вушы!

- ...на ворагавыя аэрадромы, чыгуначныя вузлы, зграмаджаньнi войскаў i ваенных матар'ялаў. Напярэдаднi сьвята працоўных яшчэ раз прадэманстраваная была баёвая магутнасьць сталiнскай авiяцыi. Усе машыны зьвярнулiся на свае базы...

- Гэта - пра нас, - самаздаволена ўсьмiхаючыся, сказаў Вiктар.

- Пра нас? - адарваны ад свае бяды больш Вiктаравай заўвагай, як самым радыёпаведамленьнем, зьдзiўлена перапытаў Валiк. - Як-жа гэта - "усе зьвярнулiся"? А Юрка, Жарабцоў? А якiя "аэрадромы, вузлы, зграмаджаньнi"? Больнiца, найвышэй - штаб...

- I балота? - прыкусьлiва закончыў Вiктар. - Бясьспрэчна, пра нас. Ня ўсё тое кажацца, што робiцца, i ня ўсё тое робiцца, што кажацца...

- Гэта-ж хлусьня, Вiктар, ашуканства!

- Ня хлусьня, а палiтыка. I правiльная палiтыка, разьлiчаная на карысьць нашага народу, а можа й на сусьветную грамадзкую думку, на думку нашых хаўрусьнiкаў. Хлусьня, ашуканства было-б сказаць гэтак у справаздачы свайму камандваньню, зрабiўшы аэрадром з балота... Ашуканства для бальшавiка ёсьць адно тады, калi спрабуюць ашукваць ягоную партыю i ўрад - бессаромна, ня зьмiрнуўшы нат, бо, зрэшты, наагул, здаецца, ня ўмеў зусiм моргаць, - спакойна выбiваў словы Вiктар.

Так, няма больш чаго рабiць, гаварыць, толькi адно - на паветра!

- Бывай!

- Iдзеш? Дык - да заўтра.

Як агiдная, гадкая ўдвая-ўтрая гэтая склiзкая рука, нязгiнальная дошчачка i навет гэтае "заўтра", якое Вiктар заўсёды стараўся пераламаць на "перадавое" "зафтра", бо за ягонае, занадта выразнае кароткае "ў" Расейцы дражнiлi. Але, цi ад неэлястычнасьцi органаў вымовы, цi ад залiшняга стараньня выходзiў у яго пасярод слова такi прыкры гук - нейкi нi то порскат, нi то рохкат...

- Пайду й я, не дачакацца-ткi, мусiць, праўда. Хадзем, хiба, за адным скрыпам.

Яшчэ раз - дошчачка, яшчэ раз - порскат "зафтра" - гадкае таўро, якiм пакарала хiба Бацькаўшчына свайго вырадка, адшчапенца... Мэханiчна адбiваючы крок, сягаў Валiк у сваю палатку. Раптам недалёка шпокнула ў неба ракета, зырка асьвятляючы ўсё на мамэнт. I, здаецца, такiм-жа зыркiм, бязьлiтасна-зыркiм сьвятлом праясьнiлiся адразу й думкi. Цi ёсьць ужо для яго, Валiка, сэнс у якiм-небудзь "заўтра"? "Можа", "можа" - падчыркнуў i гэты правакатар аж двойчы, а калi ня "можа", а "напэўна" - адно, i такое яснае, гулкае, як гэтая во ракета: расстрэл... А пакуль да яго - допыты, "шчырыя прызнаньнi", "самавыкрываньнi" й "самабiчаваньнi", "адмежаваньнi", нудныя павучаньнi... I гэта ўсё пачнецца ўжо заўтра - "зафтра"...

Дык - цi варта?.. Цi ня лепш самому, выперадзiўшы iх...

А Вера? Толькi-ж - Вера, не, лепш - вера, што пабачыць Яе хоць некалi, магла-б утрымаць пры жыцьцi... Але-ж, каб верыць гэтак, трэба ўзьверыцца перш, што можна будзе неяк, дзiвам нейкiм, такi канец абмiнуць. Не, не абмiнуць яго нiяк, бо - канец-жа, пусты канец, i гэты-ж падлей ужо зробiць усё, каб нiякае "можа" ня вываражыла надвая...

А - "каханы горад"? - "Можа спаць спакойна"... Можа, iзноў - "можа"...

Спакойна спаў у палатцы, салодка хроп ужо Ахмет. Слаўны хлопец... А можа "можа"! Можа зь Вiктаравае сакрэтнай падвучкi раду такую добрую Валiку падаткнуў? "Слаўны хлопец" - цi-ж не здаваўся ўжо такiм сяньня й Вiктар, як алеем увесь сплываў, i пра "давер", а не агiдны вералом падумалася й самому...

Калi-ж не, калi запраўды "слаўны хлопец" - дык i перад iм, перад Ахметам, рашчынiцца заўтра тое-ж "можа" - "можа"... Чаму не перасьцярог начальнiка, ня спынiў, урэшце - не данёс адразу? Суўдзельнiк...

...Дзiрачка ад кулi ў палатне палаткi - маленькае вакенца ў неба... Юрка... Дзе Юрка, што Юрка... Вакенца ў неба... Неба... Вера ў неба... Вера...

Так, "вакенца ў неба" - iзноў падказвае такi просты шлях. Шлях разьвiтаньня зь зямлёй, паратунку ад нудна-пакутнага "зафтра"... Шлях ад Веры цi - да Веры? Шлях веры...

Так, наважана.

I ўжо цьвёрдая, наважаная, як нiколi, як не свая - бязвольная рука. "Ты тчэш, бязвольная рука". Адкуль гэта? Цi ня ўсёроўна цяпер...

Рука - у сэрца. Дзе яно, сэрца? Гулка калоцiць-б'е нешта ў грудзёх, як не рассадзiць iх, запаўняе бiцьцём сваiм грудзi ўсе, не пазнаць, не знайсьцi яго, дзе яно, што павiнна быць - маленькi, трапяткi камячок-сэрца, што павiнна зараз - сьцiхнуць навекi.

Грудзi поўныя сэрцам, жывым яшчэ, нясьцiханным...

Ды ня здрыгнулася рука - першы й апошнi раз у жыцьцi, бязвольная рука, хоць стрэл кiравала проста ў сэрца, сабе самому ў сэрца, дзе й цяпер яшчэ - i ўжо толькi там - поўна было ўсё аднэй - Верай...