Сельма Лагерлеф - Пярсцёнак Лёвеншольдаў (на белорусском языке)

• Название: Пярсцёнак Лёвеншольдаў (на белорусском языке)
• Автор: Сельма Лагерлеф
• Жанр: История

---

Пастар, якi моўчкi i цярплiва слухаў расказ субяседнiка, улавiў цяпер, што гэта - звычайная гiсторыя аб прывiдах, i з цяжкасцю ўстрымаўся ад нецярплiвага жэсту. Аднак ротмiстр не звярнуў на гэта нiякай увагi.

- Вы разумееце, высокапаважаны брат мой, што рыбаку нiчога не заставалася, як падпарадкавацца гэтаму наказу. Паслухалася яго i яна, жонка Гатэнйельма. Былi сабраны самыя гнуткiя арэхавыя пруты i самыя моцныя ядлоўцавыя палiцы, i работнiк з Ансалы паплыў з iмi ў мора.

Тут пастар зрабiў настолькi яўную спробу перапынiць свайго субяседнiка, што ротмiстр нарэшце заўважыў яго нецярплiвасць.

- Ведаю, аб чым вы думаеце, брат мой, - прамовiў ён, - тое ж падумаў i я, пачуўшы ў абед гэту гiсторыю, але зараз, ва ўсякiм выпадку, папрашу вас, высокапаважаны брат мой, выслухаць мяне да канца. Такiм чынам, я хацеў сказаць, што гэты разбойнiк з Ансалы, мабыць, быў чалавек бясстрашны i да таго ж вельмi адданы свайму нябожчыку гаспадару. Iнакш ён наўрад цi адважыўся б выканаць такi наказ. Калi ён падплыў блiжэй да месца пахавання Гатэнйельма, шхеры пiрата захлiствалi такiя высокiя хвалi, нiбы разгулялася страшная бура, а бразганне зброi i шум бiтвы чутны былi далёка навокал. Аднак работнiк падышоў на вёслах як мага блiжэй, i яму ўдалося закiнуць на шхеры i ядлоўцавыя палiцы i бярэмi прутоў. Некалькi шпаркiх узмахаў вёсламi - i ён адплыў ад страшнага месца.

- Высокапаважаны брат мой... - пачаў быў пастар, але ротмiстр непахiсна працягваў.

- Аднак далей ён не паплыў, а перастаў веславаць, рашыўшы паназiраць, цi не здарыцца што-небудзь незвычайнае. I чакаць яму марна не давялося. Бо над шхерамi паднялася раптам да аблок марская пена, шум змянiўся страшным грукатам, быццам на полi бiтвы, i жахлiвыя стогны разнеслiся над морам. Так працягвалася нейкi час, паступова зацiхаючы, а пад канец хвалi i зусiм перасталi браць штурмам Гатэнйельмаву магiлу. Неўзабаве тут стала гэтак жа цiха i спакойна, як i на ўсякiх iншых шхерах. Работнiк хацеў ужо накiравацца ў зваротны шлях, але ў той жа мiг да яго звярнуўся грамавы i ўрачысты голас:

"Адпраўляйся ў маёнтак Гата ў Ансале, пакланiся маёй жонцы i перадай: цi жывы, цi мёртвы, Ласэ Гатэнйельм заўсёды перамагае сваiх ворагаў!"

Апусцiўшы галаву, пастар слухаў апавядальнiка. Цяпер, калi гiсторыя падышла да канца, ён узняў галаву i запытальна зiрнуў на ротмiстра.

- Калi гувернёр вымавiў гэтыя апошнiя словы, - працягваў ротмiстр, - я заўважыў, што сыны мае спачуваюць гэтаму паскуднаму нягоднiку Гатэнйельму i што iм па душы прыйшоўся аповед пра яго адвагу. Таму я i паспяшаўся заўважыць - маўляў, гiсторыя гэта прыдумана складана, але ўсё гэта наўрад цi што большае за самую звычайную выдумку. Бо калi, - сказаў я, - такi грубы пiрат, як Гатэнйельм, мог пастаяць за сябе нават пасля смерцi, то як жа растлумачыць, што мой бацька, такi адчайны рубака, як i Гатэнйельм, але не ў прыклад яму добры, сумленны чалавек, дазволiў злодзею прабрацца ў склеп i ўкрасцi ў яго самы каштоўны набытак? А ў яго не было сiлы перашкодзiць гэтаму цi ва ўсякiм разе хоць пасля адпомсцiць вiнаватаму.

Пасля гэтых слоў пастар падхапiўся з не ўласцiвай для яго жвавасцю.

- I я прытрымлiваюся такога ж меркавання! - усклiкнуў ён.

- Паслухайце, аднак, што здарылася далей, - працягваў ротмiстр. - Не паспеў я вымавiць гэтыя словы, як за спiнкай майго крэсла пачулiся гучныя ўздыхi. I ўздыхi гэтыя былi вельмi падобныя на тыя ўздыхi майго нябожчыка бацькi, калi яго мучылi старэчыя недамаганнi. Мне нават падалося, што ён стаiць у мяне за спiной. I я падхапiўся з месца. Зразумела, нiкога i нiчога я не ўбачыў, але быў перакананы, што чуў майго бацьку. Мне не захацелася больш садзiцца за стол, i я прасядзеў тут увесь наступны час у адзiноце, разважаючы аб гэтай справе. I мне вельмi хацелася б пачуць, што думаеце наконт гэтага вы, мой высокапаважаны брат. Тыя жаласныя ўздыхi аб украдзеным скарбе, якiя я чуў... Цi быў гэта мой нябожчык бацька? Калi б я быў упэўнены, што ён усё яшчэ знемагае ад тугi з-за гэтага пярсцёнка! Ды я лепей бы хадзiў па дварах, праводзячы дазнанне, чым дапусцiў, каб ён хоць адзiн мiг пакутаваў жорсткай скрухай, як аб тым сведчаць ягоныя жаласныя ўздыхi.

- Другi раз даводзiцца мне сягоння адказваць на пытанне, цi смуткуе яшчэ нябожчык генерал па сваiм страчаным пярсцёнку i хоча атрымаць яго назад, - сказаў пастар. - Але перш чым адказаць, я, з вашага дазволу, высокапаважаны брат мой, раскажу сваю гiсторыю, а потым мы разам паразважаем аб гэтым.

Расказаўшы пра сягонняшняе здарэнне з iм, пастар зразумеў, што яму не варта было баяцца, што ротмiстр з недастатковай стараннасцю будзе падтрымлiваць iнтарэсы свайго бацькi. Пастар не падумаў аб тым, што ў характары нават самага мiралюбiвага чалавека ёсць нешта ад сыноў Лодбрака*. Бо нярэдка бывае i так: парасяты пачынаюць вiшчаць, даведаўшыся, якiя пакуты выцерпеў стары парсюк. I пастар убачыў, як на лбе ў ротмiстра ўспухлi жылы, а кулакi так моцна сцiснулiся, што нават збялелi ў суставах. Нястрымны гнеў авалодаў ротмiстрам.

* Рагнар Лодбрак, цi Рагнар Скураныя Штаны - герой вядомай iсландскай сагi i хронiкi Саксона Граматыка. Здзейснiўшы мноства подзвiгаў, Лодбрак трапiў у палон да англiйскага караля Эле, быў кiнуты ў змяiную яму i загiнуў. Яго сыны адпомсцiлi за яго, уварваўшыся ў Англiю i забiўшы караля Элу. Прататыпам Лодбрака паслужыў дацкi важак вiкiнгаў, якi жыў у сярэдзiне IX ст. У яго было пяць сыноў, якiя ўзначалiлi паход вiкiнгаў у Англiю.

Вядома, пастар перадаў усю гэту справу па-свойму. Ён расказаў, як гнеў божы пакараў злодзеяў, але нiякiм чынам не пажадаў прызнаць, што тут мог быць замешаны мярцвяк.

Ротмiстр жа зразумеў усё гэта зусiм iнакш. Ён зрабiў вывад адсюль, што бацька яго не знайшоў вечнага спакою ў магiле, бо пярсцёнак з яго ўказальнага пальца быў зняты. Ротмiстра мучылi страх i згрызоты сумлення, паколькi да гэтага часу ён надта бесклапотна адносiўся да гэтай справы. Здавалася, у сэрцы ягоным ныла рана.

Пастар, заўважыўшы, як усхваляваўся ротмiстр, ад страху ледзь рашыўся расказаць яму, што пярсцёнак у яго аднялi зноўку. Але гэта было ўспрынята з нейкiм змрочным задавальненнем.

- Добра, што хоць адзiн з гэтага зладзейскага зброду ўцалеў i што ён такi ж мярзотнiк, як i iншыя, - сказаў ротмiстр Лёвеншольд. - Генерал расправiўся з бацькамi Iнгiльберта, i расправiўся сурова. Цяпер настала мая чарга!

Пастар улавiў жорсткую рашучасць у голасе ротмiстра. Ён хваляваўся ўсё мацней i мацней, баючыся, каб ротмiстр не задушыў Iнгiльберта ўласнымi рукамi цi не засек яго да смерцi.

- Я палiчыў сваiм абавязкам быць пасланцом ад нябожчыка Борда да вас, брат Лёвеншольд, - сказаў пастар, - але я спадзяюся, што вы не пачнеце нiякiх неабдуманых дзеянняў. Я ж маю намер паведамiць цяпер ленсману аб тым, што мяне абакралi.

- Вы, брат мой, можаце паступаць як палiчыце патрэбным, - заўважыў ротмiстр. - Я хацеў толькi сказаць, што ўсё гэта - марныя турботы, паколькi справу я бяру на сябе.

Пастар пераканаўся, што ў Хедэбю ён больш нiчога не вырашыць. I паспяшаўся з маёнтка, каб паспець завiдна паведамiць аб усiм ленсману.

А ротмiстр Лёвеншольд паклiкаў усiх сваiх чалядзiцаў, расказаў, што здарылася, i запытаўся, цi хочуць яны заўтра ранiцай накiравацца разам з iм у пагоню за злодзеем. Нiхто не адмовiўся ад такой паслугi свайму гаспадару i нябожчыку генералу. Канец вечара пайшоў на пошукi ўсемагчымай зброi старадаўнiх мушкетаў, кароткiх мядзведжых рагацiн, доўгiх шпаг, а таксама палiц i кос.

VI

Не менш за пятнаццаць чалавек суправаджалi ротмiстра, калi назаўтра ў чатыры гадзiны ранiцы ён выйшаў з дому паляваць на злодзея. I ўсе яны былi ў самым ваяўнiчым настроi. Праўда была на iхнiм баку, да таго ж яны спадзявалiся на генерала. Калi ўжо нябожчык умяшаўся ў гэту справу, дык абавязкова давядзе яе да канца.

Аднак дзiкi гушчар, якi падыходзiў для аблавы, пачынаўся толькi за мiлю ад Хедэбю. У пачатку дарогi ротмiстру з чалядзiнцамi давялося перасячы лагчыну: дзе-нiдзе яна была апрацавана i ўсеяна дробнымi пабудовамi. То тут, то там на пагорках вiднелiся даволi вялiкiя вёскi. Адна з iх i была Ольсбю, дзе раней знаходзiлася сядзiба Борда Бордсана - пакуль яе не спалiў генерал.

За ўсiм гэтым, нiбы разасланая на зямлi тоўстая звярыная шкура, цягнуўся дрымучы бор, адно дрэва да аднаго. Але нават тут не скончылася ўлада чалавека: у лесе вiдаць былi вузкiя сцяжынкi, якiя вялi да летнiх сэтараў i вугальных ям.

Калi ротмiстр з чалядзiнцамi ўвайшоў у дрымучы лес, усiх iх быццам падмянiлi: яны набылi зусiм iншы выгляд, iншую паставу. Iм i раней здаралася прыходзiць сюды паляваць на буйную дзiчыну, i iх ахапiў паляўнiчы запал. Пiльна ўзiраючыся ў густы хмызняк, яны i перамяшчацца пачалi зусiм па-iншаму - лёгкай хадой i нiбы крадком.

- Давайце дамовiмся наперад, - сказаў iм ротмiстр. - Нiхто з вас не павiнен наклiкаць на сябе бяду з-за гэтага злодзея, i таму пакiньце яго мне. Глядзiце толькi, каб яго не ўпусцiць!

Але чалядзiнцы i не думалi падпарадкоўвацца гэтаму распараджэнню. Усе тыя, хто яшчэ напярэдаднi мiрна расхаджваў, развешваючы сена на сушылы, гарэлi цяпер жаданнем як мага больш жорстка правучыць гэтага зладзюгу Iнгiльберта.