Сельма Лагерлеф - Пярсцёнак Лёвеншольдаў (на белорусском языке)

• Название: Пярсцёнак Лёвеншольдаў (на белорусском языке)
• Автор: Сельма Лагерлеф
• Жанр: История

---

- Давайце дамовiмся наперад, - сказаў iм ротмiстр. - Нiхто з вас не павiнен наклiкаць на сябе бяду з-за гэтага злодзея, i таму пакiньце яго мне. Глядзiце толькi, каб яго не ўпусцiць!

Але чалядзiнцы i не думалi падпарадкоўвацца гэтаму распараджэнню. Усе тыя, хто яшчэ напярэдаднi мiрна расхаджваў, развешваючы сена на сушылы, гарэлi цяпер жаданнем як мага больш жорстка правучыць гэтага зладзюгу Iнгiльберта.

Ледзь толькi яны паглыбiлiся ў лес, як векавыя сосны, што стаялi тут з даўнiх часоў, сталi такiмi частымi, што раскiнулi над iмi суцэльныя шаты; падлесак скончыўся, i толькi iмхi пакрывалi зямлю. I тут яны ўбачылi, што насустрач iм iдуць тры чалавекi з насiлкамi з галiн, на якiх ляжыць чацвёрты.

Ротмiстр са сваiм дазорам паспяшаўся iм насустрач, але, убачыўшы столькi народу, насiльшчыкi спынiлiся. Твар чалавека, якi ляжаў на насiлках, быў прыкрыты вялiзнымi лiстамi папарацi, таму нельга было разгледзець, хто гэта. Але жыхары Хедэбю, здавалася, усё ж пазналi яго, i мароз прабег у iх па скуры.

Iм не падалося, што побач з насiлкамi стары генерал. Зусiм не. Iм не падаўся нават ягоны цень. Але ўсё роўна, яны ведалi: ён - тут. Ён выйшаў з лесу разам з мерцвяком. Ён стаяў, паказваючы на яго пальцам.

Тры мужчыны, якiя неслi насiлкi, былi людзi добра вядомыя ў акрузе i паважаныя. Гэта быў Эрык Iварсан, гаспадар вялiкага хутара ў Ольсбю, i яго брат Iвар Iварсан, якi так нiколi i не ажанiўся i застаўся дажываць у брата на бацькоўскiм хутары. Абодва яны былi ўжо ў гадах; затое трэцi ў iх кампанii быў чалавек малады. Яго таксама ўсе ведалi. Звалi яго Паўль Элiясан, i быў ён прыёмышам братоў Iварсанаў.

Ротмiстр падышоў прама да Iварсанаў, а тыя апусцiлi на зямлю насiлкi, каб прывiтацца з iм за руку. Але ротмiстр, здавалася, не бачыў працягнутых яму рук. Ён не мог адвесцi вачэй ад лiстоў папарацi, якiя прыкрывалi твар таго, хто ляжаў на насiлках.

- Хто гэта тут ляжыць? Ужо цi не Iнгiльберт Бордсан? - запытаўся ён нейкiм дзiўна суровым голасам. Здавалася, быццам ён гаворыць насуперак сваёй волi.

- Ён самы, - адказаў Эрык Iварсан. - Але адкуль вы яго ведаеце, пан ротмiстр? Па адзеннi пазналi?

- Не, - адказаў ротмiстр, - я пазнаў яго не па адзеннi. Я не бачыў яго цэлых пяць гадоў.

I ягоная чэлядзь i прышэльцы здзiўлена глядзелi на ротмiстра. Iм усiм падумалася, што сягоння ранiцай у iм з'явiлася нешта не падобнае на яго, штосьцi зласлiвае. Ён не быў самiм сабой. Ён ужо не быў пачцiвы i ветлiвы, як раней.

Ротмiстр пачаў распытваць сялян, што яны рабiлi ў лесе так рана i дзе знайшлi Iнгiльберта. Iварсаны жылi заможна, i iм было не па душы, што ў iх так гэта выпытваюць, але самае галоўнае ротмiстру ўсё ж удалося выведаць.

За дзень да гэтага з мукой i харчаваннем для работнiкаў яны паднялiся на свой сэтар, размешчаны за некалькi мiль адсюль, у глыбiнi лесу, ды там i заначавалi. На досвiтку накiравалiся назад. Iвар Iварсан неўзабаве абагнаў сваiх спадарожнiкаў. Ён жа былы салдат, майстар хадзiць, i нялёгка было паспяваць за iм.

Намнога апярэдзiўшы сваiх спадарожнiкаў, Iвар Iварсан раптам убачыў, што насустрач яму па сцяжынцы iдзе нейкi чалавек. А лес там быў даволi рэдкi. Нiякiх кустоў, адны толькi магутныя ствалы, i Iвар яшчэ здалёк убачыў гэтага чалавека. Але пазнаць адразу - не пазнаў. Мiж дрэў плавалi клубы туману, i калi iх асвятлялi сонечныя промнi, то яны ператварылiся ў залатую смугу. Сёе-тое можна было разгледзець праз гэтае туманнае марыва, але не вельмi выразна.

Iвар Iварсан заўважыў, што, як толькi сустрэчны ўбачыў яго ў тумане, то адразу ж спынiўся i з вялiкiм жахам, быццам абараняючыся, распасцёр перад сабой рукi. Калi ж Iвар зрабiў яшчэ некалькi крокаў наперад, той кiнуўся на каленi i закрычаў, каб Iвар не наблiжаўся да яго. Здавалася, што чалавек гэты не пры сваiм розуме. Iвар Iварсан хацеў быў паспяшацца да яго, каб супакоiць, аднак той ужо ўскочыў на ногi i кiнуўся наўцёкi ў глыбiню лесу. Але прабег ён усяго толькi некалькi крокаў. Амаль у той жа момант ён павалiўся на зямлю i застаўся ляжаць нерухома. Калi Iвар Iварсан падышоў да яго, ён быў мёртвы.

Цяпер Iвар Iварсан тут жа пазнаў гэтага чалавека: гэта быў не хто iншы, як Iнгiльберт Бордсан, сын таго самага Борда, якi раней жыў у Ольсбю, але потым, калi двор ягоны згарэў, а жонка ўтапiлася, перабраўся на летнi сэтар. Iвар нiяк не мог зразумець, чаму Iнгiльберт павалiўся i памёр: нiчыя ж рука не дакранулася да яго. Ён спрабаваў вярнуць яго да жыцця, але гэта не ўдалося. Калi падышлi астатнiя, яны таксама ўбачылi, што Iнгiльберт мёртвы. Але Бордсаны былi калiсьцi суседзямi Iварсанаў у Ольсбю, i iм не захацелася пакiдаць Iнгiльберта ў лесе; i вось яны зрабiлi насiлкi i забралi яго з сабой.

Ротмiстр з панурым выглядам слухаў гэты аповед. Ён падаўся яму цалкам праўдзiвым. Iнгiльберт ляжаў на насiлках, быццам сабраўся ў далёкую дарогу: за спiнаю - торба, а на нагах - чаравiкi. Мядзведжая рагацiна, якая ляжала побач, бадай, таксама належала яму. Не iнакш як Iнгiльберт хацеў накiравацца на чужыну, каб прадаць там пярсцёнак; але калi ў лясным тумане яму сустрэўся Iвар Iварсан, то палiчыў яго за прывiд генерала. Ну, вядома! Так яно i было! Iвар Iварсан быў апрануты ў стары салдацкi мундзiр, а палi ягонага капелюша былi загнуты на каралiнскi манер*. Тое, што Iнгiльберт абазнаўся, лёгка тлумачылася адлегласцю, туманам i тым, што сумленне ў яго было нячыстае.

* Каралiнамi называлiся салдаты армii Карла XII (ад лац. Carolus Карл).

Тым не менш ротмiстр усё яшчэ быў незадаволены. Ён кiпеў лютай злосцю i прагнуў крывi. Яму хацелася б задушыць Iнгiльберта сваiмi рукамi. Лёвеншольду патрэбна было даць выхад гарачаму жаданню помсты, а выхаду не было.

Аднак, паступова ротмiстр зразумеў, якi ён несправядлiвы, i настолькi авалодаў сабой, што нават расказаў Iварсанам, для чаго ён з чалядзiнцамi выйшаў сягоння ранкам у лес. I дадаў, што хоча даведацца, цi пры мерцвяку пярсцёнак.

Ротмiстру нават хацелася, каб сяляне з Ольсбю адказалi "не"; тады ён мог бы са зброяй у руках пастаяць за свае правы. Але яны палiчылi яго патрабаванне натуральным i крыху адышлi ўбок, пакуль чалядзiнцы абшуквалi кiшэнi мерцвяка. Ягоныя чаравiкi, торбу, кожнае шво ягонай вопраткi.

Спачатку ротмiстр з велiзарнай увагай сачыў за вобыскам, але раптам ён нечакана зiрнуў на сялян, i яму падалося, быццам тыя абмянялiся насмешлiвымi позiркамi, нiбы былi перакананы, што ён усё роўна нiчога не знойдзе.

Так яно i выйшла. Пошукi давялося спынiць, а пярсцёнак так i не знайшоўся. Тады падазрэннi ротмiстра зусiм справядлiва леглi на сялян. Гэтае ж самае падумалi i чалядзiнцы. Куды падзеўся пярсцёнак? Калi Iнгiльберт рашыўся ўцякаць, то ён абавязкова ўзяў яго з сабой. Дзе ён?

Хоць i цяпер нiхто з iх не бачыў генерала, але ўсе адчувалi ягоную нябачную прысутнасць. Стоячы ў натоўпе, ён паказваў на ўсю тройцу з Ольсбю. Пярсцёнак у iх!

Сапраўды, гэта яны абшукалi кiшэнi мерцвяка i знайшлi пярсцёнак.

Хутчэй за ўсё, гiсторыя, якую яны толькi што расказалi, - выдуманая, а на самай справе ўсё адбылося зусiм iнакш. Магчыма, Iварсаны, якiя былi аднавяскоўцамi Бордсанаў, ведалi, што тыя завалодалi каралеўскiм пярсцёнкам. Магчыма, яны даведалiся, што Борд памёр, а сустрэўшыся з сынам у лесе, адразу здагадалiся, што ён сабраўся ўцячы з гэтым пярсцёнкам; вось яны i напалi на Iнгiльберта i забiлi яго, каб прысвоiць пярсцёнак.

На целе Iнгiльберта не было нiякiх слядоў калецтва, апрача кровападцёку на iлбе. Iварсаны сказалi, што ён стукнуўся галавой аб камень, калi павалiўся. Але хiба гэты крывавы жаўлак не мог быць нанесены тоўстай сукаватай палiцай, якую трымаў у руках Паўль Элiясан.

Ротмiстр стаяў, апусцiўшы вочы. Ён пакутлiва змагаўся з самiм сабой. Нiколi не чуў ён аб гэтых трох нiчога, апрача добрага, i яму нiяк не верылася, што яны забойцы i злодзеi.

Чалядзiнцы акружылi ротмiстра. Сёй-той з iх ужо бразгаў зброяй, i ўсе да аднаго лiчылi, што без бойкi iм адсюль не пайсцi.

Тады да ротмiстра падышоў Эрык Iварсан.

- Мы, браты, - сказаў ён, - ды i прыёмыш наш Паўль Элiясан, якi ў хуткiм часе стане мне зяцем, разумеем, што думаеце пра нас вы, пан ротмiстр, i вашы людзi. Дык вось, па-нашаму, не варта нам разыходзiцца, пакуль вы не загадаеце абшукаць нашы кiшэнi i вопратку.

Ад такой прапановы ў панурага ротмiстра стала лягчэй на сэрцы. Ён пачаў адмаўляцца. Iварсаны, ды i iхнi прыёмны сын такiя людзi, што iх i западозрыць немагчыма.

Але сяляне хацелi пакончыць з гэтай справай. Яны самi пачалi выварочваць свае кiшэнi i разуваць чаравiкi. Тады ротмiстр махнуў рукой чалядзiнцам, каб тыя выканалi iх волю i абшукалi.

Пярсцёнак так i не знайшоўся, але ў берасцяным кашы, якi Iвар Iварсан насiў за спiнай, знайшлi саф'янавую торбачку.

- Гэта ваша торбачка? - запытаўся ротмiстр пасля таго як пераканаўся, што яна пустая.

Калi б Iвар Iварсан адказаў сцвярджальна, то i ўсё, магчыма, на гэтым бы скончылася. Але замест гэтага ён спакойна прызнаўся:

- Не, не наша; яна валялася на сцяжынцы, непадалёк ад таго месца, дзе павалiўся Iнгiльберт. Я падняў торбачку i кiнуў яе ў кош, бо яна падалася мне новенечкай.

- Але ў такой вось торбачцы i ляжаў пярсцёнак, калi пастар шпурнуў яго Iнгiльберту, - сказаў ротмiстр; i твар ягоны i голас зноў азмрочылiся. Цяпер жа вам, Iварсанам, нiчога не застаецца, як пайсцi са мной да ленсмана, калi вы не лiчыце за лепшае дабравольна вярнуць мне пярсцёнак.