Фридрих Ницше - Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

• Название: Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)
• Автор: Фридрих Ницше
• Жанр: Философия

---

Ёсць яшчэ i такiя, якiя ледзьве рухаюцца, ды яшчэ i скрыпяць, бы калёсы, накладзеныя цяжкiм каменнем: гэтыя шмат гамоняць пра годнасць i дабрачыннасць - свае тармазы яны называюць цнотаю!

Ёсць яшчэ i такiя, што падобныя на будзiльнiк, якi ўжо заведзены; яны адстукваюць свае "цiк-так" i хочуць, каб цнотаю называлi iхняе "цiк-так".

Вось ужо хто-хто, а гэтыя распацешылi мяне: дзе толькi знайду такi гадзiннiк, буду накручваць яго сваiмi кпiнамi; хай пры гэтым яны яшчэ й цiктакаюць мне.

А iншыя ганарацца прыгаршчамi сваёй справядлiвасцi i прагнуць за гэта, каб iм дазвалялася ўсё i ва ўсiм: каб аж увесь свет захлынуўся ў сваёй несправядлiвасцi.

Ах, як паскудна гучыць у iх вуснах слова "цнота". I калi яны кажуць: "я справядлiвы", дык гэта заўсёды гучыць, як: "я адпомшчаны!"

Сваёй цнотаю яны сваiм ворагам вочы выдралi б; i яны ўзвышаюцца толькi, каб прынiзiць iншых.

I зноў жа ёсць такiя, якiя загразлi ў сваiм балоце i гавораць праз чарацiнку: "цнота - гэта каб цiха сядзець у багне.

Мы нiкога не кусаем i саступаем дарогу куслiвым; i ва ўсiм трымаемся думкi, як нас навучылi".

I зноў жа ёсць такiя, што любяць выстаўляцца i думаюць: цнота - гэта пэўным чынам рухацца.

Iх каленi заўсёды сагнутыя, i рукi iх складзены на малiтву за цноту, а iх сэрца нiчога пра тое не ведае.

I зноў жа ёсць такiя, якiя лiчаць за цноту казаць: "цнота патрэбная"; а па сутнасцi, яны думаюць, што патрэбная толькi палiцыя.

А некаторыя, не ўмеючы разгледзець у чалавеку высокае, лiчаць за цноту бачыць зблiзку i нiзкасць: так яны цнотаю лiчаць сваё сурочлiвае вока.

А некаторыя ж хочуць адукавацца ды ўзвысiцца i гэта называюць цнотай: iншыя хочуць адмовiцца ад усяго i быць скiнутымi, i таксама называюць гэта цнотай.

I вось амаль усе такiя думаюць, што маюць сваю долю ў цноце; i кожны хоча сама мала лiчыцца знаўцам "дабра" i "зла".

Але не на тое прыйшоў Заратустра, каб сказаць усiм гэтым хлусам i дурням: "Што вы ведаеце пра цноту! Што вы можаце ведаць пра цноту!.."

А каб вы, сяброве мае, стамiлiся ад старых слоў, якiх вы навучылiся ад дурняў i хлусаў: ад слоў: "плата", "адплата", "кара па справядлiвасцi"...

Каб стамiлiся казаць: "учынак добры, у iм няма сябелюбнасцi".

Ах, сяброве мае! Каб жа вашая Самасць была ва ўчынках, як мацi ў дзiцяцi: вось гэта хай будзе вашым словам пра цноту!

Сапраўды, я забраў у вас, мусiць, сотню слоў i любiмыя цацкi вашае цноты; i вось вы сярдуеце на мяне, як малыя.

Яны гулялi каля мора - накацiлася хваля i змыла iхнiя цацкi: i вось яны плачуць.

Але тая самая хваля прынясе iм новыя цацкi i новыя блiскучыя ракавiны i высыпле перад iмi!

I яны суцешацца; як i яны, атрымаеце вы, сяброве мае, суцяшэнне i новыя блiскучыя ракавiны!.."

Так сказаў Заратустра.

Пра набрыдзь людскую

Жыццё - гэта крынiца асалоды; але дзе п'е набрыдзь людская, там усе крынiцы затручаныя.

Я - за ўсё чыстае; але не трываю ашчэраных пашчаў i смагi нячыстых.

Яны заглядвалi ў глыбiню крынiцы: i вось свецiцца мне iх агiдная ўсмешка з глыбiнi крынiцы.

Святую ваду апаганiлi яны сваiм пахацiнствам; а калi свае брудныя сны яны называлi асалодаю, затручвалi i словы.

Працiвiцца полымя, калi яны кладуць на агонь свае сырыя сэрцы; сам дух дымiць i бурлiцца, калi набрыдзь падыходзiць да агню.

Мляўкiм i гнiлым робiцца плод у iхняй руцэ; у сухi лоўж ператварае iх позiрк дрэва.

I многiя, адвярнуўшыся ад жыцця, адвярнулiся толькi ад людской набрыдзi: бо не хацелi дзялiць з поганню нi крынiцы, нi агню, нi пладоў.

I шмат каторыя, што адышлi ў пустыню да дзiкiх звяроў i знемагалi ад смагi, не хацелi толькi сядзець каля вады разам з бруднымi пагонцамi вярблюдаў.

I шмат каторыя, што прыходзiлi спусташэннем i градам на ўрадлiвыя палеткi, хацелi толькi таптаць карак набрыдзi людской, каб заткнуць ёй глотку.

I гэта яшчэ не той кавалак, якiм я душыўся найбольш, - каб ведаць, што самому жыццю патрэбная варожасць, i смерць, i крыжавыя цярпеннi.

Але калiсьцi я спытаўся i ледзь не ўдавiўся сваiм пытаннем: як? няўжо жыццю патрэбен i гэты зброд?

Патрэбны затручаныя крынiцы, i смярдзючыя вогнiшчы, i брудныя сны, i чэрвi ў хлебе жыцця?

Не мая нянавiсць, а мая агiда прагна жэрла маё жыццё! Ах, як часта я гiдзiўся нават духам, калi бачыў, што i ў гэтай набрыдзi ёсць дух!

Нават ад уладароў я адвярнуўся, калi ўбачыў, што яны называюць уладараннем: па-гандлярску тузацца за ўладу - з набрыддзю людскою!

Жыў я сярод народаў, заклаўшы вушы, чужы iм моваю: каб не чуць i не разумець iх казаняў, iх дробязнага торгу за ўладу.

I, зацiснуўшы нос, паныла iшоў я праз усё ўчарашняе i сённяшняе: сапраўды, гнюсна смярдзiць мярзотаю ўсё ўчарашняе i сённяшняе ў пiсучай набрыдзi!

Я доўга жыў, як калека, - глухi, сляпы i нямы: толькi каб далей ад апанаванага свербам пiсання развясёленькага зброду.

Цяжка, асцярожна ўздымаўся мой дух па лесвiцы; мiзэрныя скраўкi радасцi былi яму асалодаю; з кульбакаю валаклося жыццё ў сляпога.

Што ж сталася са мною? Як я пазбыўся агiды? Хто абмаладзiў мой позiрк? Як узнёсся я на вышынi, дзе ўжо не сустрэнеш нiякага зброду каля крынiцы?

Цi ж не агiда дала мне крылы i сiлу, каб падляцець да крынiцы? Далiбог, мне трэба было ўзняцца ў вышынi, каб зноў здабыць крынiцу радасцi.

О, я здабыў яе, братове мае! Тут, у вышынях струменiць гэтая крынiца! Усё-такi ёсць жыццё, з якога не п'е нiякая погань людская!

Надта бурлiва струменiшся ты, крынiца радасцi! Часта спаражняеш ты келiх, хочучы напоўнiць яго!

I ўсё ж я павiнен навучыцца наблiжацца да цябе больш сцiпла: занадта бурлiва струменiцца табе насустрач маё сэрца...

Маё сэрца, у якiм палае лета, кароткае, спякотнае, смутнае, звышшчаснае: як тужыць маё сэрца-лета па тваёй прахалодзе!

Мiнулася нясмелая скруха маёй вясны! Мiнулася лютасць маёй снежнай замецi ў чэрвенi! I ўвесь я - лета i полудзень летнi!

Лета ў самым росхрысце са сцюдзёнымi крынiцамi i дабрашчаснаю цiшай: о, прыйдзiце, сяброве мае, каб цiша яшчэ болей ушчасцiла!

Бо гэта нашая вышыня i наша радзiма: занадта высока i стромка ўзнеслi мы сваё жытлiшча, каб не дасталi нас апраметнiкi i смага iхняя.

Кiньце ж позiрк ваш чысты ў крынiцу маёй радасцi, сяброве мае!

Не замглiцца яна ад вашага позiрку! Яна адкажа вам усмешкай сваёй чысцiнi.

На дрэве будучынi ладзiм мы наша гняздо; арлы будуць нам, самотным, ежу ў сваiх дзюбах насiць!

Вядома, не тую ежу, ад якое ядуць нячыстыя! Агонь хай бы елi яны i папяклi свае храпы!

Вядома, не падрыхтавалi мы тут жытлiшчаў нячыстым! Ледзяным лёхам здалося б нашае шчасце iх целу i духу!

Магутнымi вятрамi будзем мы жыць пад iмi, суседзi арлоў, суседзi снягоў, суседзi сонца: так жывуць магутныя вятры.

I, як вецер, узвею я сярод iх i сваiм духам перайму дыханне ў iхняга духу: так хоча мая будучыня.

I тое праўда: якi магутны вецер для ўсiх нiзiнаў - Заратустра; i вось што раiць ён сваiм ворагам i ўсiм, хто плюецца: "не наравiце пляваць супроць ветру!"

Так сказаў Заратустра.

Пра тарантулаў

Зiрнi, вось норка тарантула! Цi не глянеш сам? Вось яго сетка: кранi, хай задрыжыць.

А вось i ён сам, выпаўзае: здароў быў, тарантуле! Чорны трохкутнiк на спiне ў цябе - твая мецiна: яшчэ я ведаю, што ў цябе на душы.

Мсцiвасць у цябе на душы: куды ўджалiш ты, там вырастае чорны струп; твой помслiвы яд змушае душу курчыцца!

I вось я прамаўляю да вас, прапаведнiкаў роўнасцi, якiя змушаюць душу курчыцца! У мяне вы - тарантулы i схаваныя помснiкi!

Але я хачу ваша схаванае вывесцi на святло: таму я i смяюся вам у твар смехам узвышаных.

I таму я рву вашу сетку, каб шаленства вырвала вас з iлжывай нары i прага помсты выйшла з па-за слова "справядлiвасць".

Бо хай будзе чалавек збаўлены ад помсты: вось мост, якi вядзе да найвышэйшай надзеi, i вясёлка пасля доўгай слоты.

Але iншага хочуць, вядома, тарантулы. "Справядлiвасць у нас - гэта каб свет напоўнiўся навальнiцамi нашай помсты" - так гамоняць яны памiж сабою.

"Мы хочам помсты i паганьбення ўсiм, хто не роўны з намi" - так прысягаюцца сэрцы тарантулаў.

"I воля да справядлiвасцi - вось што павiнна сёння стаць назовам цноты; супроць усяго, што мае ўладу, ускiнемце клiч!"

Вы, прапаведнiкi роўнасцi, тыранская бязглуздасць бяссiлля крычыць з вас пра "роўнасць": ваша запаветнае жаданне тыранii куклiцца ў словах пра дабрадзейства!

Прыкрае славалюбства, затоеная зайздрасць, а магчыма, яшчэ i славалюбства, i зайздрасць вашых бацькоў - усё гэта шугае з вас полымем i шалам помсты.

Тое, пра што змоўчваў бацька, выслоўлiваецца ў сыне; часта i я знаходзiў у сыне бацькаву таямнiцу - непрыхарошаную i распраненую.

На натхнёных падобныя яны: але не сэрца натхняе iх - а помста. I калi яны робяцца пражорлiвымi i стрыманымi, дык гэта не розум, а зайздрасць робiць iх такiмi.

Зайздрасць вядзе iх на сцежку мыслiцеляў: i вось якая прыкмета такое зайздрасцi - яны заходзяць так далёка, што ўрэшце, стомленыя, засынаюць на снезе.

У кожнай iхняй скарзе чуецца помслiвасць, у кожнай пахвале тоiцца абраза; i быць суддзямi здаецца iм шчасцем.

Але я заклiкаю вас, сяброве мае: не давярайце нiкому, у кiм бушуе прага караць!