Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Як толькi вартаўнiк выйшаў, Кройцэнбэрг усадзiў свайго госьця ў мяккае крэсла, а сам у задуме закрочыў па пакою. Карчмар ад такога абыходжаньня быў на вяршынi раскошы. Ну а як-жа? Гэта табе ня хам - Войт з Шумiлiна, каторы толькi й умее: "Кварту, Захар!..." Нарэшце Камандор загутарыў:

- Слухай, мой сябра! Цi ведаеш ты, што Кароль Ягайла рыхтуе войска, каб ударыць на Лiтву й зьнiшчыць усе вашы правы й вольнасьцi?

- Не, Ваша Сьветласьць... Ласкава прашу, не даводзiлася чуць такога...

- Як не? - удаў зьдзiўленьне Кройцэнбэрг. - Табе, чалавеку каторы павiнен усё ведаць, ня ведама такая рэч? Ты-ж карчмар!

- Няхай Ваша Сьветласьць ня гневаецца, ласкава прашу... Але мне здаецца, што Войт нашы, Пётра Ларывонавiч, нешта такое казалi... Яны заўжды чакаюць на вайну з Польшчай...

- Вось бачыш! - падхапiў Кройцэнбэрг, зразумеўшы хiтрык карчмара. - Людзi ведаюць, а ты не... А хто ў вас Войтам?

- Вы, Ваша Сьветласьць, ня ведаеце нашага Войта Пётру Ларывонавiча? Ласкава прашу, ласкава прашу. Гэта-ж сын Ларывона Кiрмунтавiча, таго што зь Вялiкiм Князем Альгердам на Маскву хадзiў... - i Захар Кузьмiч пераказаў Кройцэнбэргу ўсю гiсторыю Шумiлiнскага Войта так, як калiсь разказваў Баярыну Рацiшчэву. Камандор, не перабiваючы, выслухаў гэтае апавяданьне да канца, i як-бы мiмаходам зазначыў:

- Вось бачыш, ваш Войт усё ведае.

- Так, Ваша Сьветласьць, так! Ён заўсёды ўсё ведае, бо сам Гаспадар Вялiкi Князь яму кажуць...

- Добра!... - перабiў Кройцэнбэрг. - Хочаш, каб я даклаў аб табе й тваей вернасьцi Вялiкаму Магiстру Конраду?

- О! Ваша Сьветласьць! Ласкава прашу, зрабiце такую ласку! Век за вас буду Бога малiць...

- Ну то слухай! Паколькi ты й безь мяне ведаў аб намерах Караля, я мушу табе сказаць, што нашы Вялiкi Ордэн лiчыць сябе шчырым прыяцелем Лiтвы й Вялiкага Князя, але Ён, на жаль, нам ня верыць... Дык каб прадсьцерагчы ад такога вялiкага няшчасьця як вайна, я й паклiкаў цябе, Захар Кузьмiч. Толькi ты можаш уратаваць твой народ ад бяды... Iдзi й перадай твайму народу гэтыя весткi, а ў першую чаргу твайму адважнаму Войту. Каб яны ведалi й былi гатовыя! А я... у сваю чаргу раскажу аб табе вялiкаму прыяцелю Лiтвы Магiстру Ордэну Крыжа.

Хiтры карчмар, зразумеўшы, што яд яго хоча крыжак, i хутка зважыўшы ўсе выгады такой зьдзелкi, прамовiў:

- Ваша Сьветласьць, усё зраблю, усё перадам! Абы правучыць гэтую зьмяю падкалодную з Кракава й верна паслужыць вам, Ваша Сьветласьць, i вашаму Найвялiкшаму й Найшляхетнейшаму Рыцарству...

- Але памятай! - спынiў Кройцэнбэрг, гэты слоўны паток. - Калi Вялiкi Князь даведаецца, адкуль у цябе гэтыя весткi, то не пазьбегнуць тады табе шыбенiцы...

Захар Кузьмiч пакiдаў дом купца Мюльлера той самай дарогай, па якой прыйшоў, але ўжо ня так пасьпешна. За пазухай прыемна муляў туга набiты грыўнамi капшук. Вартаўнiк зь ветлiвай мiнай выпусьцiў яго за фортку, буркнуўшы ўсьлед: "Доннэр вэтэр..."[11] Але Захар Кузьмiч прыняў гэта за "добры вечар" i пацяшаўся ў душы з "дурнога" немца, так як зараз быў якраз поўдзень.

Гутарка, падобная гэтай, адбылася й з другiм выклiканым - панам Келябовiчам. На тым-жа яна й закончылася.

Вялiкалукскi-ж Войт Платон Скабель, хаця й не адзначаўся вялiкiм розумам, але ня быў на столькi дурным, каб паверыць завярэньням Кройцэнбэрга аб ягоным сяброўстве й шчырасьцi. Таму ён паставiў пытаньне проста:

- Для чаго вам, шаноўны Камандорэ, патрэбная гэтая звадка? I да чаго яна павiнна прывесьцi?

Кройцэнбэрг пабачыў, што гэта не карчмар i не пусты шляхцiц, i таму рашыў часткова адкрыцца, тым болей што Скабель быў ужо завербаваны:

- Да вайны...

- А якой узнагароды я маю спадзявацца?

- Ад каго ўзнагароды? - удаў, што не разумее, Кройцэнбэрг. - Ад Вiтаўта?

- Ад Тэўтонскага Ордэну... Найсьвяцейшага Папы... цi хто там яшчэ ў гэтай вайне зацiкаўлены? - вытлумачыў Скабель. - Ад Вiтаўта за такiя справы можа быць толькi адна ўзнагарода - вяроўка!

- Узнагарода будзе вялiкая й багатая, але вялiчыня яе будзе залежаць ад стараньняў Войта Вялiкалукскага...

Па выхадзе Платона Скабеля, Кройцэнбэрг прысеў да стала й, хутка напiсаўшы лiст, зь мейсца адправiў яго з ганцом у Мальборк. Цяпер толькi заставалася чакаць на вынiкi разпачатае гульнi, што Камандор i зрабiў.

9. НАРАДА

Першае, на што зьвярнуў увагу Ваявода Фёдар, прыехаўшы ў Полацак, былi чуткi аб хуткай вайне з Польшчай.

Пры першым-жа спатканьнi зь Вiтаўтам ён пацiкавiўся, цi ёсьць падставы да гэтых чутак.

- Гэтага мы яшчэ й самi ня ведаем, - адказаў спакойна Гаспадар. - Ведаем толькi, што дыму без агню не бывае. А калi так, то, значыць, нешта ёсьць! - I ён шматзначна пацёр рукi, як бы паказваючы, што яны яму сьвярбяць.

- Няўжо вы, Ваша Высокасьць, дапусьцiце да вайны?

- Я прагну яе! Яна мне патрэбна як паветра!

- Але-ж не з Каралём Ягайлам?

- А чаму-б i не?! - з запалам ускрыкнуў Вiтаўт.

- Я ня радзiў-бы...

- Я бачу, ты нiяк баiсься, Фёдар?

- Не, не баюся, Ваша Высокасьць! Але-ж ён сын Вялiкага Князя Альгерда й Вашы Кузын. Вы сваякi!

- То што з таго, што сваякi? Чаму гэта я павiнен уважаць на сваяцтва, а ён не? Чаму ён, гэты ханжа й сьвятоша, не глядзеў на сваяцтва, калi задушыў майго бацьку?

Падаграючы сябе такiмi словамi, Вiтаўт разпаляўся ўсё болей i болей. Гнеў i прага помсты так i пырскалi зь ягоных блiскучых вачэй. Яго прыгожы твар зьмянiўся да непазнаньня.

- Чаму ён не глядзеў на сваяцтва, калi засадзiў мяне самаго ў Крэўскiя падзямельлi, ды загадаў таксама задушыць? Не глядзеў, нарэшце, на сваяцтва й тады, калi зь яго ведама Крыжакi задушылi маiх малалетнiх дзетак?... Чаму?...

- Ня ведаю, Ваша Высокасьць, - разгубiўся Фёдар.

- Ня ведаеш? Дык я ведаю! I пагэтаму таксама ня буду ўважаць на сваяцтва! Яму мала Кароны, яму й мой Пасад патрэбен!... Дык хай-бы ён быў мне родным братам усёроўна! Я мушу перад Богам i людзьмi аддаць яму тое, што ён заслужыў! Пакараю й пайду! Не патрэбна мне ягонае Каралеўства! Хай яго чарты з панамi дзеляць... Бог мне сьведка!

- Ваша Высокасьць, не ўпамiнайце Бога, бо гаворыця ня так, як належыць Хрысьцiянiну!... - цьвёрда запярэчыў Ваявода.

- Фёдар! Кубак цярпеньня перапоўнiўся! Я яму больш не прабачу! А ты, бачу, хiстаесься... Цi не прыслаў ён табе чаго-небудзь звонкага? Га? Калi так, то едзь лепей у сваё Грозава й больш мне на вочы не пападайся!

- Я нiколi не хiстаўся, iдучы за Вашаю Высокасьцю, i ад нiкога нiчога не атрымлiваў! Уся мая маёмасьць здабытая маiмi продкамi й мною зусiм сумленна й ганарова! Мячом i дзiдаю! I вы, Ваша Высокасьць, аб гэтым ведаеце ня горш за мяне! - прамовiў абражаны да глыбiнi душы Фёдар. - Але калi Вашай Высокасьцi пажадана адправiць мяне ў Грозаў, воля ваша! - Ён хутка адшпiлiў свой Рыцарскi пас i разам зь мячом працягнуў Вiтаўту.

Адразу разгубiўшыся ад такога выпаду, Вiтаўт зразумеў сваю вiну i, ляпнуўшы Фёдара па плячу, вылаяўся:

- Каб цябе Пярун разразiў! Спачатку раздратуе, а тады крыўдзiцца! Фёдар, а ну апярэзвайся назад!

- Але Ваша Высокасьць пажадалi адаслаць мяне...

- Пачакай! - перабiў Вiтаўт. - Ведаю, што ты хочаш сказаць. Але я цябе абразiў, i я цябе... прашу: Прабач.

Фёдар моўчкi глядзеў у вочы Вялiкаму Князю. Любiў ён свайго Гаспадара над усё на сьвеце, i балюча было, што дайшло да такога непаразуменьня.

- Ну добра! - працягваў Вiтаўт, зусiм апанаваўшы сябе. - Бачу, што ты, Фёдар, занадта ганаровы, каб прабачыць такому сьмерду, як я. Але пакiнь сваю крыўду на потым, бо зараз ня той час, каб мы сварылiся мiж сабой!

Ваявода паволi падпярэзаўся сваiм пасам.

- Вось гэтак будзе лепей! - ускрыкнуў Вiтаўт. - А разьлiчымся калiсь пазьней.

- Пазьней дык пазьней, - усьмiхнуўся Фёдар. - Я думаю, што на тым сьвеце вугалькамi.

- I я так думаю! - адразу пагадзiўся Вiтаўт.

Вялiкi Князь i Ваявода па брацку абнялiся, i гэтым шляхам мiр быў устаноўлены.

- Слухай Фёдар, - пачаў iзноў Вiтаўт. - Заўтра адбудзецца вайсковая нарада, i ты мусiш быць на ёй абавязкова.

- Буду. Абавязкова!

- Добра, iдзi адпачывай! Тваiх людзей ужо разьмясьцiлi. А слаўны ў цябе пачот, сам Кароль мог-бы пазайздросьцiць!

- I пазайздросьцiць, калi на тое прыйдзе час!

- Вось гэта мне падабаецца! - ускрыкнуў радасна Вiтаўт, разгадаўшы сэнс гэтага нацяка. - А ну, разказвай, колькi ты сабраў такiх малайцоў?

- Дзевяць сотняў лучнiкаў ды капейшчыкаў пешых i пяць сотняў конных.

- I гэта ўсё са Слуцку? З таго Слуцку, каторы паўгоду таму аддаў мне амаль усю сваю Дружыну?...

- Так, Ваша Высокасьць!

- I ты не памыляесься ў лiку?

- Не, Ваша Высокасьць!

- Фёдар! Ты заслужыў на найбольшую ласку, а я гэтак цябе абразiў... Яшчэ раз прашу - Прабач мне... I Князь Стары - малайчына. Дзякую й яму.

- Забудзьце, Ваша Высокасьць! Не для падзякi робiм, а на славу Краiне й Гаспадара яе. А пра выбачэньне пакiнем... Хто старое памяне, таму вока вон!

- Фёдар, можа маеш якое жаданьне? Прасi! I калi гэта ў маёй моцы, зраблю! Я ў цябе ў даўгу.

Ваявода Фёдар хацеў ужо было адмовiцца, як раптам у галаве склалася адна цiкавая камбiнацыя, i ён прамовiў:

- Маю жаданьне. I прасiць буду Вашу Высокасьць даць шпоры й пас аднаму з маiх сотнiкаў - Васiлю з Копыля.