Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Надта чыстая была ў Марылi душа, i надта моцным i чыстым было яе каханьне, каб яна магла западозрыць якое-небудзь ашуканства ў словах параненага.

Аднак Бай думаў iначай, хаця нiчога не казаў, i Станiслаў аб гэтым здагадаўся, таму з такой уцехай i нецярпеньнем чакаў першае пробы верхавой язды.

Замкавы двор паступова ажываў, напаўняючыся штодзённым клапатлiвым тупаценьнем, рыпам i гоманам.

Станiслаў маўклiва ўглядаўся ў блакiтную далячынь, адкрываючуюся з вышынi замкавых муроў. Ненавiсьцю палаў яго зоркi пагляд, i таямнiча варушылiся вусны...

З тылу пачулiся нерашучыя, баязьлiвыя крокi. Ваявода разпазнаў крадучуюся хаду ксяндза Карафы, i нэрвова прыкусiў нiжнюю губу.

Не даходзячы некалькi крокаў, ксёндз спынiўся й прыцiшана кашлянуў.

- Ну?... Што трэба? - не адварачваючыся, запытаў Станiслаў.

- Сыне мой, - пакорна пачаў Карафа - ня будзь на тое паважнай прычыны, я нiколi не патрывожыў-бы Вашага, так патрэбнага, адпачынку... Але сёньня, уночы, прыехаў ганец ад Януша з...

- Зь Берасьця? - ускрыкнуў, хуценька абарачваючыся, Станiслаў. - Дзе ён?

- Адпачывае, сыне мой. Кажа, што скакаў усю дарогу без адпачынку, двох коней насьмерць загнаў... Не адважылiся мы сон Ваш трывожыць... ды пабаялiся, каб тутэйшыя, баранi Госпадзi, чаго не падумалi...

- Што ён прывёз? Якiя весткi? Хто ён такi? Цi сам прыехаў?

- На выгляд, шляхцiц. Нiчога не захацеў казаць. Кажа, што пан Януш загадаў перадаць самаму Ваяводзе, а прыехаў сам, адзiн...

- Зараз-жа яго да мяне! - перабiў Станiслаў, i з б'ючымся сэрцам рушыў у пакоi. Карафа ледзь пасьпяваў за iм усьлед.

- Дык, кажаш, сам прыехаў?

- Здаецца, сам... - пасьледваў нерашучы адказ.

Ваявода нахмурыўся й прыбавiў кроку. Ксёндз адстаў трохi, а потым падабраўшы крысы доўгае сутаны, пусьцiўся прыбежкам да грыднiцы[31], дзе спаў ганец.

Станiслаў прыняў ганца ласкава, але насьцярожана. Быў гэта моцны мужчына ў скураной паддзеўцы, з-пад якой цьмяна паблiсквала кальчуга; доўгiя валасы замацованы праз лоб скураным паскам (так, як гэта робяць сяляне), але наагул меў выгляд незаможнага шляхцiца. Узбраеньне меў простае й лёккае - невялiкi меч i тонкi доўгi кiнжал, накшталт мiзэрыкордыi.

- Хай будзе пахвалёны Езус Хрыстус! - прывiтаўся ён, аддаючы нiзкi й пачцiвы паклон.

- На вякi вякоў! - ласкава адказаў Ваявода.

- Амэн! - пацьвердзiў Карафа.

- Хто такi будзеш? - адразу прыступiў да справы Станiслаў.

- Шляхцiц Лазiнскi. Гараднiчы Камянецкага Замку, i верны халоп Яго Каралеўскае Мосьцi ды Яснавяльможнага Пана Ваяводы!

- Ага! Гэта, значыцца, ты й ёсьць той самы Лазiнскi? Добра! Вельмi добра.

Па тону й захаваньню Лазiнскага, Станiслаў адразу зразумеў, што весткi ён прывёз суцяшальныя, i таму з палёккай i задавальненьнем загадаў:

- Ну, пане Лазiнскi, разказвай, што маеш ад Януша?

Ганец нерашуча азiрнуўся на ксяндза, як-бы не адважваючыся разказваць пры iм, i гэтым стараючыся падкрэсьлiць усю вагу прывезеных вестак.

- Нiчога! - падбадзёрыў яго Станiслаў. - Няхай паслухае й ён, як трэба выконваць мае загады. I няхай засячэ сабе на йлбе! Я ўмею ўзнагароджваць, але ўмею й караць...

- Яснавяльможны Пане Ваявода, - пачаў ганец, - Пан Януш, гэты адважны й строгi Рыцар, загадаў перадаць Яснавяльможнаму Пану, што птушка ўжо ў клетцы. Фёдар, Ваявода з Грозава - злоўлены й сядзiць пад надзейнай аховай у Турна. Пан Януш пытаецца - што зь iм рабiць? Цi чакаць на прыезд Яснавяльможнага Пана, цi мо...? - i ганец выразна правёў рукой каля свайго горла.

Гэта выклiкала задаволеную ўсьмешку Станiслава, якi тут-жа запытаў:

- А цi ведаеш, пане Лазiнскi, што табе будзе, калi Князь Вiтаўт даведаецца аб парваньнi яго пасла?

- Ведаю, Яснавяльможны Пане, але не баюся, бо служу найвялiкшаму Каралю з Каралёў, якi ня выдасьць сваiх халопаў...

- Ведаеш, то й добра... Але лепей сьцеражыся... Палоннага пакуль не чапайце. Я патрабую пагутарыць зь iм. Але пiльнуйце яго! - у вачах Станiслава блiснулi маланкi, ад якiх мурашкi пабеглi па сьпiне Карафы. - Не ўпiльнуеце, не наракайце на мяне тады... вось дастойны айцец Карафа ведае...

- Яснавяльможны Пан не патрабуе хвалявацца. Мейсца надзейнае й пэўнае. Не ўцячы яму!

- Дык дзе вы яго схавалi?

- У лясах Турнаўскiх...

- Што гэта за Турны? Замак якi, цi ўмацаваньне?

- Не, Яснавяльможны Пане, нi тое, нi другое. Гэта сядзiба шляхцiца аднаго, Нiкульскага. Частаколам абведзеная й надзейнымi гайдукамi абсаджаная. У баку ад гасьцiнца... Добрае мейсца.

- Не падабаецца мне гэта! - скрывiўся Станiслаў. - Але пагутарым аб гэтым пазьней. Ты што, сам прыехаў?

- Сам, Яснавяльможны Пане.

- А дзе людзi, што я казаў прыслаць да мяне?

- Неўзабаве будуць. Пан Януш выслаў ганца ў Крэва.

- Добра! А як вы злавiлi яго?

- Пятлёй. На шыю пятлю накiнулi й зьдзерлi зь сядла...

- А людзi яго, пачот? Цi ня будуць яны шукаць свайго Ваяводу?

- Там яны чакаюць на свайго Ваяводу, - i Лазiнскi набожна падняў вочы ў гару. - Я сам iх прасачыў i пералiчыў у Берасьцi, а потым на дарозе...

- Добра! - прамовiў Станiслаў. - Iдзi адпачывай, ды падрыхтуйся ў дарогу. Заўтра ад'едзеш... Карафа, iдзi таксама, я мушу застацца сам!

Да самага абеду Ваявода не выходзiў з пакою й нiкога туды не ўпускаў. Па абедзе выйшаў на пляц i заняўся верхавой яздой.

Ксёндз Карафа з задавальненьнем адзначыў, што ягоны пан разважыўся й павесялеў. Значыць, навальнiца прайшла, гнеў улёгся. Цяпер, хоць раз, можна будзе спакойна легчы спаць. З гэтай нагоды належыцца "прычасьцiцца", што Карафа неадкладна й сумленна выканаў, не забыўшы пры гэтым усхвалiць Усявышняга.

Вечарам Станiслаў паклiкаў Марылю, падзякаваў ёй за клопаты й паведамiў радасную навiну: "Ваявода Фёдар ужо выехаў з Каракава ў Лiтву. Хутка можна спадзявацца на сустрэчу зь iм". Заадно выказаў жаль, што ня можа быць прысутны пры iх сустрэчы, бо не пазьней як праз тыдзень ад'яжджае, але зычыць ёй усяго найлепшага...

Марыля, са слязьмi на вачах, падзякавала й ад радасьцi ды шчасьця пацалавала яму руку.

- Фёдар, каханы мой, як я за табою засумавала... - шапацела яна, лежачы ўжо ў ложку й углядаючыся ў цёмную столь. - Цi памятаеш ты пра мяне, мой Фёдар? Цi ўспамiнаеш?...

Якраз у гэты момант, лежачы на саломе, з ланцугамi на руках i нагах, Фёдар углядаўся ў цёмную столь падзямельля й думаў аб Марылi...

19. ВОЛЯ ЛЁСУ

Захутаўшыся з галавой ў плашч, зь лесу на Наваградзкую дарогу выехаў коньнiк. У залацiстых праменях заходзячага сонца панура блiснула яго пацямнелая кальчуга. Пры сядле прытарочаны ахапак сена й невялiкi худы заяц. Паводзячы плячыма, коньнiк яшчэ шчыльней агарнуўся плашчом i азiрнуўся ў абодва бакi дарогi. Пахмурую, зьсьнежаную непрыветнасьць спаткаў яго погляд.

- Прайшоў ужо тры днi, - прашапацеў ён - а Кандрат як няма так i няма...

Коньнiк азлоблена разьцёр замёрзлыя рукi, i яшчэ раз азiрнуўся на дарогу, сьцёбнуў каня. Галодная й стомленая жывёлiна нехаця пусьцiлася галёпам, выбiваючы аднастайны дробат на галалёдзiцы.

Даехаўшы да скрыжаваньня дарог, коньнiк iзноў азiрнуўся, але, нiчога не прыкмецiўшы, павярнуў налева к Турнам. Праскакаўшы так вялiкi кавалак дарогi, ён зьехаў на вузенькую сьцежку й, мiнуўшы густы зарасьнiк, пад'ехаў да абамшэлага пакасiўшагася будынку. Быў гэта пакiнуты хлеў, у якiм вугальшчыкi трымалi быдла й хавалi ад непагоды перапалены вугаль. Непадалёку высiўся на тры сажнi напоў абвалiўшыся комiн вугальнай печы.

Акiнуўшы зоркiм паглядам мясцовасьць i заспакоiўшыся, коньнiк саскочыў зь сядла й рашуча ўвайшоў у хлеў, вядучы каня за сабою. Шчыльна зачынiў браму, прывязаў каня да завалы й звольнiў падпругу. Пасьля гэтага, спрытна ўзьлез на падстрэшша й, напружваючы зрок, доўга ўглядаўся ў бок вiднеючагася Турнаўскага маёнтку.

Наступiўшая цемра засланiла й Турна, i лес...

Неахвоча пакiнуў ён назiраньне. Мякка, бяз гуку, саскочыў з падстрэшша, падкiнуў сена каню й прыняўся гатаваць сабе падсiлак. У куце жарка заiскрылася вугольле. Спрытна валодаючы нажом, выпатрашыў зайца й, не зьдзiраючы скуры, густа абмазаў гразка разагрэтай глiнай. Даўшы нагарэць попелу, выграб у iм ямку й апусьцiў туды зайца. Старанна й умела засыпаў iзноў попелам, нанава разьдзьмухаў вугаль i паставiў на верх памятую мядзяную пасудзiну, напоўненую сьнегам, каторага не бракавала ў хляву.

Па ўпэўненых рухах i хуткасьцi, зь якiмi гэты чалавек знаходзiў у цемры патрэбныя рэчы, было бачна, што ўжо ня першую ноч праводзiць ён у гэтым мейсцы...

Першыя проблiскi ранiцы засталi яго на падстрэшшы, пiльна прыглядаючагася да Турнаўскага маёнтку.

Хутка пахаваўшы свае невыдумныя кухонныя прылады й прысыпаўшы вугальным пылам патухлае вогнiшча, ён старанна сабраў конскi гной, закапаў яго ў сьнег i зараўняў усе сьляды. Аглядзеўшыся, застаўшыся задаволеным сваёй працай, ён асьцярожна вывеў каня да дарогi, яловай галiнай замёў сьляды, i ўскочыў у сядло. Хутка ён быў ужо на Наваградзкай дарозе.

Так прайшло яшчэ тры днi...

Змагаючыся з холадам i голадам, конь i яздок прыкметна слабелi. Гнядко ўжо ледзь цягаў ногi. А коньнiк? Чым цяжэй рабiлася пераносiць невыгоды, тым упарцейшым i зацяцейшым ён рабiўся, тым пiльней сачыў за Наваградзкай дарогай i Турнаўскiм маёнткам. Хаваючыся ад выпадковых падарожнiкаў, ён аднак не спускаў зь iх вачэй - бачыў i шляхцiцаў, i сялянаў, i конныя вайсковыя аддзелы пад Берасьцейскiмi сьцягамi, i багатыя купецкiя абозы. Але нiхто зь iх нават i не прыкмецiў самотнага й змучанага коньнiка, нястомна наглядаючага за рухам на дарозе.