Алексей Толстой - Залаты ключык, або Прыгоды Бурацiны (на белорусском языке)

• Название: Залаты ключык, або Прыгоды Бурацiны (на белорусском языке)
• Автор: Алексей Толстой
• Жанр: Русская классическая проза

---

- Гатова, душачка...

I - ффрр! - стракатым клубком вылецеў з пячоры.

Жабы зацягнулi люстранога карпа назад у возера. Бурацiна i П'еро - хочаш не хочаш - вымылi рукi i нават шыю.

Мальвiна дазволiла сесцi снедаць.

Пасля снедання, змахнуўшы крошкi з каленяў, яна сказала:

- Бурацiна, мой дружа, мiнулы раз мы з вамi спынiлiся на дыктанце. Прадоўжым урок...

Бурацiна захацелася выскачыць з пячоры - куды вочы глядзяць. Але нельга ж было кiнуць бездапаможных таварышаў i хворага сабаку! Ён прабурчаў:

- Пiсьмовых прылад не ўзялi...

- Няпраўда, узялi, - прастагнаў Артамон. Дапоўз да клунка, зубамi развязаў яго i выцягнуў бутэлечку з чарнiлам, пенал, сшытак i нават маленькi глобус.

- Не трымайце ручку сутаргава i вельмi блiзка да пяра, iнакш вы выпацкаеце пальцы ў чарнiла, - сказала Мальвiна. Узняла прыгожанькiя вочы да столi пячоры на матылькоў i...

У гэты час пачуўся хруст галля, грубыя галасы, - мiма пячоры прайшлi прадавец лячэбных п'явак Дурамар i Карабас Барабас, якi ледзь валок ногi.

На лбе ў дырэктара тэатра лялек чырванеў вялiзны гуз, нос распух, барада касмылямi i выпацкана смалой.

Вохкаючы i адплёўваючыся, ён гаварыў:

- Яны далёка не маглi ўцячы. Яны дзе-небудзь тут, у лесе.

Нягледзячы нi на што, Бурацiна вырашае выведаць у Карабаса Барабаса таямнiцу залатога ключыка

Карабас Барабас i Дурамар павольна прайшлi мiма пячоры.

У часе бою на раўнiне прадавец лячэбных п'явак, дрыжучы ад страху, сядзеў за кустом. Калi ўсё скончылася, ён пачакаў, пакуль Артамон i Бурацiна не схаваюцца ў густой траве, i тады толькi ледзь-ледзь ададраў ад ствала iтальянскай сасны бараду Карабаса Барабаса.

- Ну i даў жа вам хлапчук, - сказаў Дурамар. - Прыйдзецца вам паставiць на патылiцу два тузiны самых лепшых п'явак...

Карабас Барабас зароў:

- Сто тысяч чарцей! Хутчэй у пагоню за нягоднiкамi!..

Карабас Барабас i Дурамар пайшлi па слядах уцекачоў. Яны рассоўвалi рукамi траву, аглядалi кожны куст, абмацвалi кожную купiну.

Яны бачылi дымок вогнiшча каля карэнняў старой сасны, але iм i ў галаву не прыйшло, што ў гэтай пячоры хавалiся драўляныя чалавечкi ды яшчэ расклалi агонь.

- Гэтага нягоднiка Бурацiна разрэжу складаным нажом на кавалачкi, - бурчаў Карабас Барабас.

Уцекачы прытаiлiся ў пячоры.

Што цяпер рабiць? Уцякаць? Але Артамон, увесь забiнтаваны, моцна спаў. Сабака павiнен быў спаць дваццаць чатыры гадзiны, каб загаiлiся раны.

Няўжо ж пакiнуць высакароднага сабаку аднаго ў пячоры?

Не, не, ратавацца - дык усiм разам, гiнуць - дык усiм разам...

Бурацiна, П'еро i Мальвiна ў глыбiнi пячоры, уткнуўшыся насамi, доўга раiлiся. Вырашылi: перачакаць тут да ранiцы, уваход у пячору замаскiраваць галлём i, каб хутчэй паправiўся Артамон, зрабiць яму спажыўную клiзму.

Бурацiна сказаў:

- Я ўсё-такi хачу, чаго б гэта нi каштавала, даведацца ў Карабаса Барабаса, дзе тыя дзверцы, якiя адмыкае залаты ключык. За дзверцамi захоўваецца штосьцi цудоўнае, дзiвоснае. I яно павiнна прынесцi нам шчасце...

- Баюся без вас заставацца, баюся! - прастагнала Мальвiна.

- А П'еро вам нашто?

- Ах, ён толькi чытае вершыкi...

- Я буду абараняць Мальвiну, як леў, - прагаварыў П'еро хрыплым голасам, якiм размаўляюць буйныя драпежнiкi, - вы мяне яшчэ не ведаеце...

- Малайчына, П'еро, даўно б так!

I Бурацiна кiнуўся бегчы па слядах Карабаса Барабаса i Дурамара.

Ён iх неўзабаве ўбачыў. Дырэктар тэатра лялек сядзеў на беразе ручая, Дурамар ставiў яму на гуз кампрэс з лiстоў конскага шчаўя. Здалёк было чуваць страшэннае бурчанне ў пустым жываце ў Карабаса Барабаса i сумнае папiскванне ў пустым жываце ў прадаўца лячэбных п'явак.

- Сiньёр, нам неабходна падсiлкавацца, - гаварыў Дурамар, - пошукi нягоднiкаў могуць зацягнуцца да глыбокай ночы.

- Я з'еў бы цяпер цэлае парася i парачку качачак, - панура адказаў Карабас Барабас.

Прыяцелi павалаклiся да харчэўнi "Трох печкуроў" - яе шыльда вiднелася на прыгорку. Але хутчэй, чым Карабас Барабас i Дурамар, кiнуўся туды Бурацiна, прыгiнаючыся да травы, каб яго не прыкмецiлi.

Каля дзвярэй харчэўнi Бурацiна падкраўся да вялiкага пеўня, якi, знайшоўшы зернетка цi кавалачак кураняцiнай кiшкi, ганарлiва трос чырвоным грабеньчыкам, шаркаў кiпцюрамi i з трывогаю клiкаў курэй на пачастунак:

- Ко-ко-ко!

Бурацiна падаў яму на далонi крошкi мiндальнага пiрожнага:

- Частуйцеся, сiньёр галоўнакамандуючы.

Певень строга зiрнуў на драўлянага хлапчука, але не ўтрымаўся i дзеўбануў яго ў далонь.

- Ко-ко-ко!..

- Сiньёр галоўнакамандуючы, мне трэба было б прайсцi ў харчэўню, але так, каб гаспадар мяне не заўважыў. Я схаваюся за ваш цудоўны рознакаляровы хвост, i вы даведзяце мяне да самага камiнка. Добра?

- Ко-ко! - яшчэ з большым гонарам вымавiў певень.

Ён нiчога не зразумеў, але каб не паказаць, што нiчога не зразумеў, важна пайшоў да адчыненых дзвярэй харчэўнi. Бурацiна схапiў яго пад крылы за бакi, прыкрыўся яго хвастом i на кукiшках прабраўся на кухню, да самага камiнка, дзе мiтусiўся лысы гаспадар харчэўнi, круцячы на агнi ражны i скавародкi.

- Пайшоў прэч, старое булённае мяса! - крыкнуў на пеўня гаспадар i так паддаў нагой, што певень:

- Ку-дах-тах-тах! - з роспачным крыкам вылецеў на вулiцу да псрапалоханых курэй.

Бурацiна, незаўважаны, шмыгнуў мiма ног гаспадара i прысеў за вялiкiм глiняным збаном.

У гэты час пачулiся галасы Карабаса Барабаса i Дурамара.

Гаспадар, нiзка кланяючыся, выйшаў iм насустрач.

Бурацiна залез у глiняны збан i там прытаiўся.

Бурацiна даведваецца пра таямнiцу залатога ключыка

Карабас Барабас i Дурамар падсiлкоўвалiся смажаным парасём. Гаспадар падлiваў вiна ў шклянкi.

Карабас Барабас, абсмоктваючы парасячую нагу, сказаў гаспадару:

- Дрэнь у цябе вiно, налi хiба мне вунь з таго збана! - i паказаў косткаю на збан, дзе сядзеў Бурацiна.

- Сiньёр, гэты збан пусты, - адказаў гаспадар.

- Хлусiш, пакажы.

Тады гаспадар падняў збан i перакулiў яго. Бурацiна з усяе сiлы ўпёрся локцямi ў бакi збана, каб не вывалiцца.

- Там нешта чарнеецца, - прахрыпеў Карабас Барабас.

- Там нешта бялеецца, - пацвердзiў Дурамар.

- Сiньёры, скула мне на язык, прастрэл мне ў паяснiцу, - збан пусты!

- Калi так, стаў яго на стол - мы будзем кiдаць туды косцi.

Збан, у якiм сядзеў Бурацiна, паставiлi памiж дырэктарам тэатра лялек i прадаўцом лячэбных п'явак. На галаву Бурацiна пасыпалiся абгрызеныя косцi i скарынкi.

Карабас Барабас, выпiўшы шмат вiна, падставiў да агню бараду, каб з яе капала налiплая смала.

- Пакладу Бурацiна на далонь, - выхваляючыся, гаварыў ён, - другой далонню плясну, - мокрае месца ад яго застанецца.

- Нягоднiк цалкам гэтага заслугоўвае, - пацвярджаў Дурамар, - але спачатку яму добра было б паставiць п'явак, каб яны выпiлi ўсю кроў...

- Не! - стукаў кулаком Карабас Барабас. - Спачатку я адбяру ў яго залаты ключык...

У размову ўмяшаўся гаспадар, - ён ужо ведаў пра ўцёкi драўляных чалавечкаў.

- Сiньёр, вам няма чаго стамляць сябе пошукамi. Зараз я паклiчу двух кемлiвых малайцоў, - пакуль вы падмацоўваецеся вiном, яны хутка абшукаюць увесь лес i прыцягнуць сюды Бурацiна.

- Добра. Пасылай малайцоў, - сказаў Карабас Барабас, падстаўляючы да агню вялiзныя падэшвы. I паколькi ён быў п'яны ўжо, дык на ўсё горла заспяваў песню:

Дурны i рахманы

Мой народ драўляны.

Уладарнiк лялек

Вось хто я, каб зналi...

Грозны Карабас,

Слаўны Барабас...

Лялькi прада мною

Сцелюцца травою.

Нават i на кралю

Бiч не мае жалю,

Бiч у сем хвастоў,

Бiч у сем хвастоў.

Як махаць iм стану

Мой народ слухмяны

Песенькi спявае,

Грошыкi збiрае

У маю кiшэнь,

У маю кiшэнь...

Тады Бурацiна змененым голасам завыў з глыбiнi збана:

- Адкрый таямнiцу, няшчасны, адкрый таямнiцу!..

Карабас Барабас ад нечаканасцi гучна ляснуў скiвiцамi i вылупiўся на Дурамара.

- Гэта ты?

- Не, гэта не я...

- Хто ж сказаў, каб я адкрыў таямнiцу?

Дурамар верыў у забабоны; апрача таго, ён таксама выпiў шмат вiна. Твар у яго пасiнеў i зморшчыўся ад страху, нiбы грыб смарчок.

Гледзячы на яго, i Карабас Барабас заляскаў зубамi.

- Адкрый таямнiцу, - зноў завыў таемны голас з глыбiнi збана, - iнакш не ўстанеш з гэтага крэсла, няшчасны!

Карабас Барабас паспрабаваў усхапiцца, але не мог нават i прыўзняцца.

- Яку-ку-кую та-та-таямнiцу? - спытаў ён, заiкаючыся.

Голас адказаў:

- Таямнiцу чарапахi Тарцiлы.

Ад жаху Дурамар павольна палез пад стол. У Карабаса Барабаса адвiсла скiвiца.

- Дзе знаходзяцца дзверы, дзе знаходзяцца дзверы? - нiбы вецер у комiне ў асеннюю ноч, правыў голас.

- Адкажу, адкажу, замоўкнi, замоўкнi! - прашаптаў Карабас Барабас. Дзверы - у старога Карла ў каморцы, за намаляваным камiнкам...

Толькi ён прагаварыў гэтыя словы, з двара ўвайшоў гаспадар.

- Вось надзейныя малайцы, за грошы яны прывядуць да вас, сiньёр, хоць самога чорта...

I ён паказаў на лiсiцу Алiсу i ката Базiлiо, якiя стаялi на парозе. Лiсiца пачцiва зняла стары капялюш.