Алексей Толстой - Залаты ключык, або Прыгоды Бурацiны (на белорусском языке)

• Название: Залаты ключык, або Прыгоды Бурацiны (на белорусском языке)
• Автор: Алексей Толстой
• Жанр: Русская классическая проза

---

Бурацiна нарэшце вяртаецца дадому разам з татам Карла, Мальвiнай, П'еро i Артамонам

Нечаканае з'яўленне Карла, яго дубiнка i нахмураныя бровы нагналi жах на нягоднiкаў.

Лiсiца Алiса адпаўзла ў густую траву i адтуль дала драла, часам толькi спыняючыся, каб пакурчыцца пасля ўдару дубiнкай.

Кот Базiлiо, адляцеўшы крокаў на дзесяць, шыпеў ад злосцi, як праколатая веласiпедная шына.

Дурамар падабраў крыссе зялёнага палiто i пасунуўся з узгорка ўнiз, паўтараючы:

- Я нi пры чым, я нi пры чым...

Але на крутым месцы сарваўся, пакацiўся i са страшэнным шумам i плёскатам плюхнуўся ў сажалку.

Карабас Барабас застаўся стаяць, дзе стаяў. Ён толькi ўцягнуў усю галаву да макаўкi ў плечы; барада яго вiсела, як пакулле.

Бурацiна, П'еро i Мальвiна ўскарабкалiся наверх. Тата Карла браў iх па аднаму на рукi, гразiў пальцам:

- Вось я вас ужо, свавольнiкi!

I клаў за пазуху.

Потым ён спусцiўся на некалькi крокаў з узгорка i прысеў над няшчасным сабакам. Верны Артамон узняў морду i лiзнуў Карла ў нос. Бурацiна адразу ж высунуўся з-за пазухi:

- Тата Карла, мы без сабакi дадому не пойдзем.

- Э-хе-хе, - адказаў Карла, - цяжкавата будзе, але ўжо ж як-небудзь данясу вашага сабачку.

Ён ускiнуў Артамона на плячо i, сапучы ад цяжкага грузу, палез наверх, дзе, усё гэтак жа ўцягнуўшы галаву, вылупiўшы вочы, стаяў Карабас Барабас.

- Лялькi мае... - прабурчаў ён.

Тата Карла адказаў яму сурова:

- Эх ты? З кiм на старасцi год звязаўся, - з вядомымi ўсяму свету жулiкамi, з Дурамарам, з катом, з лiсiцай. Маленькiх крыўдзiце! Сорамна, доктар!

I Карла пайшоў па дарозе ў горад.

Карабас Барабас з уцягнутай галавой iшоў услед за iм.

- Лялькi мае, аддай!..

- Нiзашто не аддавай! - залямантаваў Бурацiна, высоўваючыся з-за пазухi.

Так iшлi, iшлi. Мiнулi харчэўню "Трох печкуроў", дзе ў дзвярах кланяўся лысы гаспадар, паказваючы абедзвюма рукамi на скавародкi, якiя шыпелi на агнi. Каля дзвярэй узад i ўперад, узад i ўперад пахаджваў певень з выскубленым хвастом i з абурэннем расказваў пра хулiганскi ўчынак Бурацiна. Куры спачувальна падтаквалi:

- Ах-ах, якi жах! Ух-ух, певень зух!..

Карла ўзышоў на пагорак, адкуль вiдаць было мора, дзе-нiдзе пакрытае матавымi палоскамi ад павеву ветрыка, ля берага - стары гарадок пясочнага колеру пад спякотным сонцам i палатняны дах тэатра лялек.

Карабас Барабас, стоячы на тры крокi ззаду Карла, прабурчаў:

- Я табе дам за лялькi сто залатых манет, прадай.

Бурацiна, Мальвiна i П'еро перасталi дыхаць - чакалi, што скажа Карла.

Ён адказаў:

- Не! Калi б ты быў добрым, добрым дырэктарам тэатра, я табе, так i быць, аддаў бы маленькiх чалавечкаў. А ты - горшы за ўсякага кракадзiла. Не аддам i не прадам, iдзi прэч!

Карла спусцiўся з узгорка i, ужо больш не звяртаючы ўвагi на Карабаса Барабаса, увайшоў у гарадок.

Там на пустой плошчы нерухома стаяў палiцэйскi. Ад гарачынi i нуды ў яго абвiслi вусы, павекi злiплiся, над трохкутным капелюшом кружылiся мухi.

Карабас Барабас раптам засунуў бараду ў кiшэню, схапiў Карла ззаду за кашулю i закрычаў на ўсю плошчу:

- Трымайце злодзея, ён украў у мяне лялькi!..

Але палiцэйскi, якому было горача i нудна, нават i не зварухнуўся. Карабас Барабас падбег да яго, патрабуючы арыштаваць Карла.

- А ты хто такi? - лянiва спытаў палiцэйскi.

- Я доктар лялечных навук, дырэктар славутага тэатра, кавалер вышэйшых ордэнаў, блiжэйшы сябар Тарабарскага караля, сiньёр Карабас Барабас...

- А ты не крычы на мяне, - адказаў палiцэйскi.

Пакуль Карабас Барабас з iм спрачаўся, тата Карла, таропка стукаючы кiем па бруку, падышоў к дому, дзе ён жыў. Адамкнуў дзверы ў паўцёмную каморку пад лесвiцай, зняў з пляча Артамона, паклаў на ложак, з-за пазухi выняў Бурацiна, Мальвiну i П'еро i пасадзiў у радок на стол.

Мальвiна адразу ж сказала:

- Тата Карла, перш за ўсё займiцеся хворым сабакам. Хлопчыкi, зараз жа мыцца...

Раптам яна з роспаччу пляснула рукамi:

- А мае сукенкi! Мае новенькiя туфелькi, мае прыгожыя стужачкi засталiся на дне яра, у лопуху!..

- Нiчога, не бядуй, - сказаў Карла, - увечары я схаджу, прынясу твае клункi.

Ён асцярожна разбiнтаваў Артамонавы лапы. Выявiлася, што раны амаль ужо загаiлiся i сабака не мог паварушыцца толькi таму, што быў галодны.

- Талерачку аўсянай зацiркi ды костачку з мазгамi, - прастагнаў Артамон, i я гатовы бiцца з усiмi сабакамi ў горадзе.

- Ай-яй-яй, - журыўся Карла, - а ў мяне дома нi крошкi, i ў кiшэнi нi сольда...

Мальвiна жаласлiва ўсхлiпнула. П'еро цёр кулаком лоб, разважаючы:

- Я пайду на вулiцу чытаць вершы, прахожыя надаюць мне кучу сольда.

Карла пакiваў галавой:

- I будзеш ты начаваць, сынок, за валацужнiцтва ў палiцэйскiм аддзяленнi.

Усе, апрача Бурацiна, засумавалi. Ён жа хiтра ўсмiхаўся, круцiўся так, нiбы сядзеў не на стале, а на перакуленай кнопцы.

- Сябры, даволi хныкаць! - Ён саскочыў на падлогу i штосьцi выцягнуў з кiшэнi. - Тата Карла, вазьмi малаток, адарвi ад сцяны дзiравае палатно.

I ён задзёртым носам паказаў на камiнак, i на кацялок над камiнкам, i на дым, намаляваныя на кавалку старога палатна.

Карла здзiвiўся:

- Навошта, сынок, ты хочаш зрываць са сцяны такую цудоўную карцiну? У зiмовы час я гляджу на яе i ўяўляю, што гэта сапраўдны агонь i ў кацялку сапраўдная полiўка з баранiнай i з часнаком, i мне робiцца крыху цяплей.

- Тата Карла, даю чэснае лялечнае слова, - у цябе будзе сапраўдны агонь на камiнку, сапраўдны чыгунны кацялок i гарачая полiўка. Сарвi палатно!

Бурацiна сказаў гэта з такой упэўненасцю, што тата Карла пачухаў патылiцу, пакiваў галавой, пакрактаў, - узяў абцугi i малаток i пачаў адрываць палатно. За iм, як мы ўжо ведаем, усё было зацягнута павуцiннем i вiселi дохлыя павукi.

Карла старанна абмёў павуцiнне. Тады сталi вiдаць невялiкiя дзверцы з пацямнелага дубу. На чатырох вуглах на iх былi выразаны твары, якiя смяялiся, а пасярэдзiне - чалавечак з доўгiм носам, чалавечак гэты танцаваў.

Калi з яго сцерлi пыл, Мальвiна, П'еро, тата Карла, нават галодны Артамон закрычалi ў адзiн голас:

- Гэта партрэт самога Бурацiна!

- Я так i думаў, - сказаў Бурацiна, хоць ён нiчога такога не думаў i сам здзiвiўся. - А вось i ключ ад дзверцаў. Тата Карла, адамкнi...

- Гэтыя дзверцы i гэты залаты ключык, - прамовiў Карла, - зроблены вельмi даўно нейкiм дасцiпным майстрам. Паглядзiм, што схавана за дзверцамi.

Ён усунуў ключык у замочную шчылiну i пакруцiў... Пачулася нягучная, вельмi прыемная музыка, нiбы зайграў арганчык у музычнай скрынцы.

Тата Карла пiхнуў дзверцы. Са скрыпам яны пачалi адчыняцца.

У гэты час пачулiся паспешлiвыя крокi за акном, i голас Карабаса Барабаса зароў:

- Iменем Тарабарскага караля - арыштуйце старога ашуканца Карла!

Карабас Барабас урываецца ў каморку пад лесвiцай

Карабас Барабас, як мы ведаем, дарэмна стараўся ўгаварыць соннага палiцэйскага, каб ён арыштаваў Карла. Нiчога не дамогшыся, Карабас Барабас пабег па вулiцы.

Яго раскудлачаная барада чаплялася за гузiкi i парасоны прахожых. Ён штурхаўся i ляскаў зубамi. Услед яму прарэзлiва свiсталi хлапчукi, шпурлялi ў спiну яму гнiлымi яблыкамi.

Карабас Барабас прыбег да начальнiка горада. У гэты спякотны час начальнiк сядзеў у садзе, каля фантана, у адных трусiках i пiў лiманад.

У начальнiка было шэсць падбародкаў, нос яго ўтапiўся ў ружовых шчоках. За спiнай яго, пад лiпай, чацвёра панурых палiцэйскiх тое i рабiлi, што адкаркоўвалi бутэлькi з лiманадам.

Карабас Барабас кiнуўся перад начальнiкам на каленi i, барадой размазваючы слёзы па твары, заенчыў:

- Я няшчасны сiрата, мяне пакрыўдзiлi, абакралi, набiлi...

- Хто цябе, сiрату, пакрыўдзiў? - адсопваючыся, спытаў начальнiк.

- Самы злосны вораг, стары катрыншчык Карла. Ён украў у мяне тры самыя лепшыя лялькi, ён хоча спалiць мой славуты тэатр, ён падпалiць i абрабуе ўвесь горад, калi яго зараз жа не арыштаваць.

Для падмацавання сваiх слоў Карабас Барабас выцягнуў жменю залатых манет i паклаў у туфель начальнiка.

Карацей кажучы, ён такога наплёў i нахлусiў, што напалоханы начальнiк загадаў чатыром палiцэйскiм пад лiпай:

- Iдзiце за шаноўным сiратой i зрабiце ўсё патрэбнае iменем закону.

Карабас Барабас пабег з чатырма палiцэйскiмi да каморкi Карла i крыкнуў:

- Iменем Тарабарскага караля - арыштуйце злодзея i нягоднiка!

Але дзверы былi замкнуты. У каморцы нiхто не адклiкнуўся. Карабас Барабас загадаў:

- Iменем Тарабарскага караля - ламiце дзверы!

Палiцэйскiя нацiснулi, гнiлыя палавiнкi дзвярэй сарвалiся з завесаў, i чатыры бравыя палiцэйскiя, бразгаючы шаблямi, з грукатам звалiлiся ў каморку пад лесвiцай.

Гэта было ў тую самую хвiлiну, калi праз патаемныя дзверцы ў сцяне, нагнуўшыся, выходзiў Карла.

Ён знiк апошнiм. Дзверцы

Дзынь!..

Зашчоўкнулiся. Цiхая музыка перастала iграць. У каморцы пад лесвiцай валялiся толькi брудныя бiнты i парванае палатно з намаляваным камiнкам...

Карабас Барабас падбег да патаемных дзверцаў, загрукаў у iх кулакамi i абцасамi:

Тра-та-та-та!