Генрих Белль - Бiльярд а палове дзесятай (на белорусском языке)

• Название: Бiльярд а палове дзесятай (на белорусском языке)
• Автор: Генрих Белль
• Жанр: Проза

---

* Апякун i суддзя царкоўнай архiтэктуры (лац.).

Мэйзер паслужлiва падсунуў спод другому члену журы - каньяк для Кроля, жыццярадаснага, з тварам колеру чырвонага вiна курца цыгараў, мясажэра; нягледзячы на ўзрост, ён быў хударлявы - гэты нязменны рэстаўратар сабора Святога Севярына: галубiны памёт, пара ад лакаматываў, атручаныя хiмiкатамi хмары з боку ўсходнiх i рэдкiя вiльготныя вятры з боку заходнiх прадмесцяў; паўднёвае сонца, паўночныя халады, усе iндустрыяльныя i ўсе натуральныя ўплывы на клiмат гарантавалi яму i яго наступнiкам працу з пасадаю да канца жыцця; яму было сорак пяць, i, гэткiм чынам, у яго заставалася яшчэ дваццаць год на забавы, якiя ён па-сапраўднаму любiў, - на выпiўкi, цыгары, на коней i дзяўчат таго асаблiвага гатунку, якiя сустракаюцца паблiзу стайняў, пад час паляванняў на лiсаў - амазонкi з развiтымi цяглiцамi i мужчынскiм пахам. Я добра вывучаў сваiх працiўнiкаў; Кроль хаваў сваю абсалютную абыякавасць да праблем архiтэктуры за вытанчанай, амаль усходняй ветлiвасцю, якую ён падгледзеў у бiскупаў i пераняў ад iх; рухi Кроля iдэальна адпавядалi ўрачыстасцям адкрыцця помнiкаў; ён ведаў таксама некалькi вельмi добрых показак, якiя ўвесь час расказваў у пэўнай паслядоўнасцi; маючы дваццаць два гады, Кроль вывучыў на памяць "Падручнiк архiтэктуры" Хандке i ўжо тады вырашыў да канца жыцця выцягваць карысць з гэтага высiлку: заўсёды, калi наспявала пiльная патрэба ўжыць архiтэктурныя тэрмiны, ён цытаваў "неўмiручага Хандке"; на пасяджэннях журы Кроль бессаромна агiтаваў за праект, аўтар якога абяцаў яму найбольшы хабар, а калi бачыў, што ў праекта няма нiякiх шанцаў на перамогу, iмгненна мяняў сваю пазiцыю на карысць фаварыта з тае прычыны, што любiў казаць "падтрымлiваю" i не любiў - "не падтрымлiваю", бо казаць "падтрымлiваю" карацей, а, па-за тым, для вымаўлення часцiцы "не" выплывае самая галоўная загана - яго не вымавiш толькi адным языком ды зубамi, а трэба падключыць яшчэ i нос; да таго ж тут патрэбны яшчэ i рашучы выраз твару, мiж тым як, даючы станоўчы адказ, яго мець зусiм не трэба. Кроль таксама ўздыхнуў, страсянуў галавою i, абмiнаючы траiх пакрыўджаных, паклыпаў у iншы кут галерэi, да назарэцянаў.

Нейкую хвiлю ў светлым чатырохкутнiку дзвярэй быў вiдзён толькi стол, накрыты зялёным сукном, графiн з вадою, папяльнiчка, клубы блакiтнага дыму ад Кролевай цыгары; а ўнутры - цiша, не чуваць нават шэпту; у паветры вiселi выракi смерцi; нараджалася вечная варожасць; для Губрыха гэтая гульня магла мець сваiм вынiкам пашану альбо ганьбу; нiбы зацяты пяцiкласнiк, ён пакляўся сабе не дапусцiць, каб калi-небудзь яго напаткала ганьба, гэтая гульня магла мець вынiкам тую страшэнную прынiжанасць, якая б вынiкала з прызнання свайго пройгрышу перад архiбiскупам. "Ну, дык дзе Ваш труп, Губрых?" - спытаецца схiльная да гумару Яго прывялебнасць; для Кроля iшла гульня за вiлу на возеры Кома, якую яму абяцаў Брэмокель.

Сярод служак пачулiся шэпты: Мэйзер, сыкнуўшы, супакоiў iх. У дзвярах залы з'явiўся Швэбрынгер; ён быў малога росту, дробны; ён не проста лiчыўся непадкупным, але i сапраўды быў такi; насiў патрапаныя брыджы, зацыраваныя панчохi; галава ў яго была абстрыжаная дагала i мела чарнаватае адценне; у вачах-разынках таiлася ўсмешка; Швэбрынгер прадстаўляў грошы, кiраваў фундацыяй, створанай нацыяй; ён быў прадстаўнiком прамыслоўцаў i караля, але таксама i малодшага экспедыента, якi ўнёс дзесяць марак, i старую бабульку, што ахвяравала трыццаць пфенiгаў; Швэбрынгер меў адкрываць банкаўскiя рахункi, выпiсваць чэкi, кантраляваць рахункi, з кiславатай мiнаю прымаць задаткi; ён быў выхрыстам, яго патаемнай архiтэктурнай прыхiльнасцю было барока; даспадобы яму былi анёлы, што ляцяць у паветры, залачоныя крэслы ў ганаровых касцельных ложах, велiчныя амбоны, белыя лакiраваныя казальнiцы; ён любiў пах кадзiла, харавыя спевы хлопчыкаў. Швэбрынгер быў моцай: банкаўскiя кансорцыумы падпарадкоўвалiся яму, нiбы шлагбаўмы машынiсту; ён уплываў на курсы грашовых адзiнак, даваў загады сталёвым гутам; са сваiмi цвёрдымi цёмнымi вачамi-разынкамi ён выглядаў так, нiбыта iм ужо былi без усякага вынiку выпрабаваныя ўсе даступныя яму аблягчальныя сродкi, i ён чакаў, калi будзе вынайдзены напраўду эфектыўны сродак: Швэбрынгер узяў кiлiшак, не паклаўшы на спод грошай "на чай"; усяго за два крокi ад мяне стаяў ён, у сваiх брыджах i зацыраваных панчохах, падобны да прафесiйнага велагоншчыка, што выбыў з гонкi; раптам ён паглядзеў на мяне, усмiхнуўся, адставiў парожнi кiлiшак i адышоў у кут нiдэрландцаў, дзе яшчэ раней знiк Губрых; i Швэбрынгер не абдарыў пакрыўджаных нiводным словам.

З канферэнц-залы быў чуцён шэпт: вiдавочна, гэта абат размаўляў з Гральдуке; вiдны былi толькi зялёны стол, папяльнiчка, графiн з вадою; пакаранне смерцю было адкладзена; у паветры луналi спрэчкi: здавалася, што ў судзейскай калегii ўсё яшчэ не было поўнай згоды.

Вось паявiўся Гральдуке, узяў два кiлiшкi з Мэйзеравага спода, нейкую хвiлю стаяў, вагаючыся, i паглядаў у бок Кроля; ён быў высокi, меў салiдныя памеры i больш прыстойнасцi, чым пра гэта можна было меркаваць па яго падпухлых вачах; Гральдуке быў прадстаўнiком закона, назiраў за юрыдычнай правамоцнасцю галасавання, вёў пратакол. Гральдуке сам ледзьве не стаў манахам: два гады запар спяваў у грэгарыянскiм хоры, якi i цяпер любiў; потым ён вярнуўся ў свецкае жыццё, каб ажанiцца з вельмi пекнай дзяўчынаю, з якою ён даў жыццё пяцi вельмi пекным дочкам; цяпер ён, будучы обер-прэзiдэнтам, кiраваў зямлёю; дзякуючы яму, зямельныя надзелы аддавалiся фундацыям, пасля напружанай працы ад заблытаных кадастраў вызвалялiся палеткi, лугi i лясы; ён апрацоўваў упартых старастаў i бургамiстраў, скасаваў правы на рыбалоўства ў кволых сажалках, установы, дзе закладалася нерухомасць, выкупляў за срэбра, супакойваў банкi i страхавыя кампанii.

Усе паволi вярталiся ў канферэнц-залу; абат махнуў вузкай даланёю Мэйзеру, якi тут жа знiк на паўхвiлiны, потым паявiўся зноў i гучна абвясцiў на ўсю галерэю: "Мне даручана паведамiць членам журы, што перапынак скончаны". Першы вярнуўся з кута назарэцянаў Кроль, на яго твары можна было прачытаць "за"; Швэбрынгер выйшаў, адзiн, з кута нiдэрландцаў i хутка прайшоў у залу; Губрых, апошнi, са спалатнелым тварам, смяртэльна абражаны, прайшоў паўз трох пакрыўджаных, трасучы галавою; Мэйзер зачынiў за iм дзверы, зiрнуў на свой спод, на дзевяць парожнiх кiлiшкаў, пагардлiва пазвякаў нешматлiкiмi манетамi "на чай"; я падышоў да яго i кiнуў на спод талер: ён упаў звонка i цвёрда; тры пакрыўджаныя спуджана паднялi галовы; Мэйзер скрывiў вусны ва ўсмешцы, на знак удзячнасцi падняў руку да шапачкi i шапнуў: "Гэта ж трэба, ты - усяго толькi сын крыху глузданутага рэгента!"

Даўно ўжо з вулiцы не было чуваць бразгатання каламажак: "Травiята" пачалася; нерухома ў дзвюх шарэнгах стаялi служкi, памiж рымскiх легiянераў i матронаў, памiж рэшткаў калон былых святыняў; гоман, нiбы гарачая хваля, уварваўся ў халодны вечар; людзi з прэсы пераадолелi супрацiўленне першага служкi, вось ужо i другi бязрадна падняў рукi, а трэцi пазiраў на Мэйзера, якi, сыкаючы, усталёўваў цiшу; маладзенькi журналiст, працiснуўшыся паўз Мэйзера, падбег да мяне, выцер нос рукавом i цiха сказаў мне: "Упэўненая перамога - за Вамi". Крыху ў глыбi памяшкання ўжо чакалi два шаноўныя рэдактары-нарысiсты, у чорных капелюшах, з бародамi, выпетраныя пафасам натхнёных радкоў; яны трымалi на патрэбнай адлегласцi менш шаноўную публiку - дзяўчыну ў акулярах, хударлявага сацыялiста; да тае хвiлi, пакуль адчынiлiся дзверы i абат, задыхаўшыся, шпарка, нiбы маленькi хлапчук, падбег да мяне, абняў, i я пачуў голас, якi крычаў: "Фэмель! Фэмель!"

Гоман быў ужо чуцён аж наверсе; праз дзесяць хвiлiн пасля таго, як перастала дрыжаць падаконне, работнiцы з усмешкамi выходзiлi з брамы, несучы сваю годную пачуццёвасць у вольны ад працы вечар; то быў адзiн з тых восеньскiх вечароў, калi трава пад мурам асаблiва пахкая; Грэцу не ўдалося сёння прадаць свайго дзiка, на рыле якога застыгла пацямнелая кроў; у зменнай раме была вiдна тэраса на процiлеглым даху: белы стол, зялёная драўляная лаўка, альтанка са стомленай квеценню настурцый; цi Ёзэфавы дзецi i дзецi Рут калi-небудзь будуць прагульвацца там, па тэрасе, чытаць "Падступнасць i каханне"; цi бачыў ён там калi Роберта? Hе, нiколi: Роберт сядзеў у сваiм пакоi, трэнiраваўся ў садзе; тэрасы былi занадта малыя, каб магчы там займацца яго вiдамi спорту: лаптою i бегам на сто метраў.

Я заўсёды трохi яго баяўся, чакаў ад яго чагосьцi нязвыклага, не здзiвiўся нават, калi той хлопец з апушчанымi плячыма наклаў на яго секвестр; каб я толькi ведаў, як звалi таго, другога, якi кiдаў у нашую паштовую скрынку маленькiя цыдулкi з весткамi ад Роберта; я так i не даведаўся пра гэта; i Ёганна нiчога не здолела выцягнуць з Фрэшэра; гэтаму хлопцу належыць помнiк, якi вы захочаце паставiць мне; я не наважыўся тады паказаць на дзверы Нэтлiнгеру i забаранiць гэтаму Вакеры заходзiць у Отаў пакой; гэта яны прынеслi бычынае прычасце ў мой дом, ператварылi хлопца, якога я так любiў, у нейкага чужанiцу... майго маленькага хлопчыка, якога я браў з сабою на будоўлю, на рыштаваннi. Таксi? Таксi? Цi гэта было таксi з 1936 года, на якiм мы з Ёганнай ехалi ў "Якар", у Верхнi Порт? Цi, можа, таксi з 1942 года, на якiм я вёз яе ў Дэнклiнген, у псiхiятрычную лякарню? Альбо таксi з 1956 года, на якiм мы з Ёзэфам паехалi ў Кiслiнген; я хацеў паказаць яму будоўлю, дзе ён, мой унук, сын Роберта i Эдыт, павiнен быў заняць маё месца; абацтва разбуранае, груда камення, пылу i друзу; Брэмокель, Грумпэтэр i Волерзайн, напэўна б, трыумфавалi, убачыўшы гэта; а я не трыумфаваў, убачыўшы ў 1945 годзе ўпершыню гэтыя груды руiнаў; у задуменнi я абышоў iх, пэўна, спакайнейшы, чым яны маглi ад мяне чакаць; цi яны чакалi ад мяне слёз, абурэння?