Вадим РОСТОВ - Сборник статей по истории Беларуси

• Название: Сборник статей по истории Беларуси
• Автор: Вадим РОСТОВ
• Жанр: Прочая научная литература

Интернет проект hetman.by, — это специализированный ресурс по теме история Беларуси. Наш народ, — эта совокупность этносов, это многонациональный образ. На разных этапах истории в его формировании участвовали готы, гепіды, балты, лютичи, полабские славяне, пруссы, ятва, дайнова, кривичи, русины, евреи, татары и другие народы и народности. Основной период своей истории, с 1253 по 1975 годов наш многонациональный народ имел общее название — литвины, однако в результате исторических событий данное название было утеряно и появилось новое — беларусы.

Не все так просто в нашей истории. Какие бы обособленные названия или принадлежности мы не имели, на каких бы территориальных образованиях мы не жили, всех нас объединяет родная земля, язык, история, культура и традиции.

Мы приглашаем Вас к диалогу на форуме, собираем и предлагаем Вам для осмотра специализированную информацию и просим Вас присылать ее нам.

Много чего найдено и осмыслено, но также много чего забыто или утеряно безвозвратно. Мы не претендуем на правду в последней инстанции, мы не расставляем точки над» и», пусть в споре рождается истина.

Бог говорил нам о том, что чем более разнообразный мир, тем он более насыщенный и интересный. Так давайте вместе обозначим наши краски в мировой многоцветной палитре. Будьте патриотами своей родной земли, знайте историю и традиции, уважайте предков, любите свою Родину, будьте образованными, культурными и дорожите своей индивидуальностью

Добро пожаловать! Клуб "Старый Гетман"

---

Разам з Вільняй у складзе Польшчы апынулася і тэрыторыя Заходняй Беларусі. Разам яны склалі “крэсы ўсходнія”, заселеныя, па меркаванні “санацыйных” уладаў, людзьмі другога гатунку. Каб больш-меньш абяліць сваю палітыку, польскія ўлады пачалі ажыццяўляць працэс палянізацыі — знішчаць інтэлігенцыю, зачыняць цэрквы і школы. Пры дапамозе фашыстоўскіх бонзаў быў створаны Бяроза-Картузкі канцэнтрацыйны лягер, у якім утрымлівалася беларуская інтэлігенцыя, палітычныя і грамадзкія дзеячы. Лягер неаднаразова інспектаваўся высокімі чынамі 3-га Райху і яны былі вельмі задаволеныя ўбачаным. Такім чынам палякі плянавалі давяршыць распачатую яшчэ ў часы Рэчы Паспалітай палітыку палянізацыі.

Пад уплывам польскага культурніцкага ўціску фармавалася “тутэйшая” мова — беларуска-польская трасянка. У 1978 годзе Часлаў Мілаш напіша: “…не знаю только, были ли окрестные деревни польскими, как в мое время, или белорусскими. …вырасти там [у Віленскім краі] означало не то же самое, что вырасти в местах этнически однородных; даже язык воспринимался иначе. Не было народного говора — городского или деревенского — с подлинно польскими корнями; был “тутошний язык”, забавный, по духу скорее белорусский, чем польский, хотя и сохранивший много общепольских выражений XVI–XVII веков, которые в Польше вышли из употребления… Но все это было поистине чуждо польскому народному говору”. Так што прыналежнасць Вільні Польшчы даволі сумніўная. Амаль зусім нерэальная.

На наступны віток развіцця падзеі вышлі 24.08.1939 г. калі быў падпісаны савецка-германскі пакт аб ненападзе (Молатава-Рыббэнтропа), у сакрэтным пратаколе якога ўжо быў вырашаны далейшы лёс Польшчы. Да ажыццяўлення палажэняў сакрэтнага пратаколу Нямеччына прыступіла 01.09.1939 г., уварваўшыся пасля інсцэнаванй правакацыі ў Польшчу. Са свайго боку Чырвоная Армія 17.09.1939 г. перасекла ўсходнюю мяжу Польшчы, вызваляючы Заходню  Беларусь і Ўкраіну і спынілася па лініі Керзана. 20.09.1939 г. па вуліцах Бярэсця быў здзейснены сумесны савецка-нямецкі парад.

22.09.1939 г. у Вільні выйшаў першы нумар газэты “Віленская праўда” на беларускай мове — друкаванага органа Часовага кіраўніцтва Заходняй Беларусі. На Народным сходзе ў Беластоку дэлегаты з усяе Заходняй Беларусі (у тым ліку і з Вільні) прынімаюць пастанову аб далучэнні да БССР.

Тым часам 10.10.1939 г. прадстаўнік Летувы Ёзас Урбшыс пад уціскам савецкага боку падпісвае дамову аб дапамозе паміж Летувой і СССР. Са складу Заходняй Беларусі вылучаюцца і перадаюцца Летуве Вільня і амаль 1/3 краю. Прадстаўнік СССР Молатаў кажа: “Мы знаем, что большинство населения края не литовское…” А 27.10.1939 г. летувіскія войскі ўводзяцца ў край. Такім чынам у перыяд з 22.09 па 10.10.1939 г. Вільня знаходзілася ў складзе вызваленай Заходняй Беларусі 19 дзён. Да гэтага варта дадаць, што перадача не была аформлена згодна Канстытуцыі СССР — перадача не была ўзгоднена ВС БССР і Летувы, бо паседжанні былі праведзены значна пазней і ВС БССР не даваў згоды.

Належыць зазначыць, што умовай перадачы Летуве Вільні і края было размяшчэнне на яе тэррыторыі 20 тысячнага савецкага вайсковага кантынгенту, які 03.08.1940 г. далучыў Летуву да СССР, заняўшы асноўныя стратэгічныя аб’екты.

Томас Венцлова таксама ў 1978 годзе пісаў: “Родом я не из Вильнюса…..но потом уже стал вильнюсцем, как и многие тысячи литовцев, которые во время войны и после войны съехались в свою историческую столицу. Для них это был совершенно незнакомый город. Перед войной между Вильнюсом и независимой Литвой, как известно, практически не было связей. Правда, был миф о Вильнюсе, существенный для литовского воображения — но об этом позже и это другое. …В самый первый день после школы я заблудился в руинах (некого было спросить, потому что людей я встречал немного, к тому же никто не говорил по-литовски)… …Тут надо сказать несколько слов о языке. Вильнюс — город теперь наполовину литовский и говорит на поразительной “койнэ”, поскольку сюда съехались представители всех литовских диалектов”.

У дзве тысячы першым годзе, напачатку дваццаць першага стагоддзя, пры перапісе насельніцтва Дэпартаментам статыстыкі Летувы была адзначана найбольшая ўдзельная вага летувісаў на тэррыторыі летувіскага гаспадарства ў гісторыі. Летувісы склалі 83,4 %.

У краі яны склалі 54,9 % — абсалютная большасць. Але як так змагло апынуцца? Гэтаму спрыяла шмат чыннікаў. Па-першае з амаль дзвюх соцень тысячаў габраяў Летувы фашыстоўскімі захопнікамі і іх халуямі было знішчана такая каласальная колькасць, што ў 1945 годзе габраяў налічвалася не зашмат за дваццаць тысячаў. Па-другое да 1941 года праводзілася актыўная палітыка літуанізацыі, савецкая ўлада дала магчымасць многім “палякам” паехаць за мяжу, а іх пасады былі занятыя летувісамі. Па-трэцяе цягам знаходжання Вільні ў складзе Летувы праводзілася масавае перасяленне новых насельнікаў з Жамойці. Так у 1942 годзе ў Віленскім краі было ўжо 309494 летувісы супраць 324757 “палякаў”, а да 1950 года было пераселена яшчэ каля 150000 летувісаў-жамойтаў.

Дарэчы яшчэ адным фактарам становяцца і прымітыўныя перажыткі летувіскай мовы: канчаткі кшталту “—as”, “-us” ды іншых у назоўніках мужчынскага роду. Згодна з іх правапісам маё імя будзе выглядаць не як Іван Воранаў, а як Ivanas Voranaus. А перакладаць са сваёй мовы яны ўжо падабаюць без змяненняў — адсюль мы атрымоўваем Вялікага князя Вітаўтаўса і старажытны шляхоцкі род Радзівілласаў. Такім чынам былі запісаны і беларускія імёны і фаміліі (асабіста цікава гэта выглядае з фаміліямі з “-ч”: так, магчыма, прадстаўнік некалі беларускага роду Гудовічаў можа стаць Gudavi?ius-ам, ці то Галубовіч, Galubovi?ius-ам). Асаблівыя ж аматары новай радзімы з фаміліямі кшталту Верабей проста перакладалі іх на летувіскую, становячыся?vyrblis-амі і гэтак далей…

Апошні шанец вярнуць Вільню беларусы атрымалі пасля вайны, пад час якой актыўна змагаліся поплеч з брацкім расейскім народам, прыняўшы на сябе першую хвалю фашыстоўскай навалы. Летувіскі пісьменнік Юстас Палецкіс (пасля вайны Старшыня Прызыдыўму ВС ЛССР) у 1978 казаў: "…пасля вайны мы меркавалі са Сталіным пра лёс Вільні — падавалася нам, што зноўку яна нам не дастанецца, бо Беларусь пацярпела і там актыўна змагаліся з немцамі, але Сталін сказаў "Мяжа пройдзе так", і правёў пальцам па мапе. Мы ўзрадаваліся — Вільня на нашым баку! Падаліся да мапы, падправілі што кольвечы… Так мы зноў здабылі Вільню." І так беларусы зноў яе не атрымалі.

Але прайшло ўжо шмат часу, разпаўся Савецкі Саюз і Беларусь як і Летува зноў стала незалежнай. Узнікшае было пытанне аб межах да шчасця было вырашана міралюбска і без гвалту, ператварыўшы мяжу адміністрацыйную ў мяжу дзяржаўную.

Зараз Вільня сталася Вільнюсам, сталіцай Летувіскай Рэспублікі. Наўрацці ўжо можна пачуць беларускую мову на яе вуліцах, а дзель беларускага насельніцтва значна паменьшыўся. У цяперашнім нестабільным свеце новыя спробы вярнуць Вільню наўраціі прывядуць да поспехаў і толькі зробяць наш рэгіён нестабільным, але ад іх ня трэба адмаўляцца! Калі мы забудземся на Вільню, то мы забудземся і на сябе, на сваю мінуўшчыну, на сваю культуру і гісторыю. Здабыць Вільню станецца важным крокам у нашым адраджэнні.

Здабыць духоўна — не забыць.

І. Воранаў