Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Стары замоўк. Нязьмерны жаль выклiкала ягоная згорбленая, насьцярожаная постаць. Ваявода нават не знайшоў для яго словаў пацехi, i сумна адвярнуўся. Было страшэнна сорамна, што ў Вялiкiм Княстве Лiтоўскiм могуць рабiцца падобныя рэчы. На адзiн момант пашкадаваў, што адвёў Вялiкага Князя ад вайны з Польшчай, бо з Польшчы йшло гэтае свавольле й разкiлзанасьць шляхты...

- Ваш Сьветласьць! - пачуўся голас Васiля. - Прыехалi!

Фёдар страпянуўся, агледзеўся. Санi стаялi ў падворку Замку.

- Сыча!

Капейшчыкi мiгам выканалi яго загад, i Ваявода ўбачыў перад сабою маладога, рослага мужчыну, са сьмелым i дзёрзкiм позiркам.

- Ты Сыч?

- Я, Ваша Сьветласьць!

Ваявода вылез з саней, i пераразаючы матузы на руках атамана апрышак, прамовiў:

- Дзякую! Шкада, што не ў маёй волi адпусьцiць цябе, аднак зраблю ўсё магчымае, каб палекчыць твой лёс!

- Дзякую, Ваша Сьветласьць, але я не адзiн...

- Ведаю! I што змагу, тое зраблю! - i, указаўшы на сычанятаў, загадаў: Зьняць матузы й павялiчыць варту! Дзе Прышынскi?

- Сюды, Ваша Сьветласьць, - указаў вартавы на панскi будынак.

Стары сялянiн, бачачы, зь якой пашанай i паслухмянасьцю ўсе выконваюць загады й жаданьнi "добрага чалавека", якi раптам стаў "Вашай Сьветласьцю", спалохаўся, а пры iменi Прышынскага перастрашыўся зусiм. Дасюль ён быў пэўны, што Камянецкi пан ужо не жыве. А тут на табе... I першым яго рухам было падацца ўбок, падалей ад лiха. Аднак ахова Ваяводы рашуча засланiла дарогу й даволi недвузначна дала зразумець, што без дазволу адыходзiць нельга.

- Прапаў цяперака й я... - прашапацеў перастрашаны дашчэнту дзед, iдучы сьледам за Фёдарам.

Папрабавала адлучыцца й Даша, а й у яе нiчога ня выйшла. Аднак яна выявiлася адважнейшай за дзеда й, злавiўшы Ваяводу за плашч, ускрыкнула:

- Ваша Сьветласьць, дазвольце Франьшiшка знайсьцi... Ён у манаха перабраны...

- Iдзi! - згадзiўся Фёдар. - Кiрым, дапамажы ёй!

- Ён, здаецца, вунь у той клунi! - крыкнуў Васiль аддаляючайся пары. Дзед з зайдрасьцю й зьдзiўленьнем пачухаў патылiцу й прамарматаў:

- А мне, бачыш, Аглаю й няможна пашукаць. Знаць, нагаварыў я задужа, лiха матары...

Прышынскi, пад аховай двох капейшчыкаў, нерухома сядзеў у той-жа залi, дзе яшчэ так нядаўна вячэраў у кампанii пана Януша й Лазiнскага. Чакаў Ваяводу, i ў глыбiнi душы спадзяваўся, што, можа, ён не прыедзе, што гэта ўсё проста так... Шкадаваў страшэнна, што не паслухаў Януша й ня ўцёк сваечасова, а цяпер ужо запозна... А можа, не запозна?.. Можа, яшчэ ня ўсё згублена? Што калi раптам схапiцца зь мейсца, сарваць са сьцяны меч цi сякеру й паспрабаваць вырвацца на волю, ды ўцякаць у Кракаў, пад апеку Караля? Але дзе там... Як прарвесься праз поўны падворак войска?! Iх там поўна й на мурох, i каля брамы, i за мурамi... Усюды...

Разчынiлiся дзьверы. Прышынскi ўздрыгануўся й безуладна сасьлiзнуў з крэсла на каленi... Заенчыў:

- Прабач... Ваявода!... Прабач, нехаця я... Пад прымусам... Ох, моцы маёй няма... Прабач... Вiнен я, вiнен... Халопам тваiм буду, конюхам... Прабач... Зьлiтуйся...

На парозе стаяў Ваявода Фёдар, грозны й няўмольны. Вочы яго гарэлi, шчокi - упершыню пасьля вызваленьня - пакрылiся бледным румянцам. Побач зь iм Васiль са злоснай i пагрозьлiвай усьмешкай, чырвоны рубец на шчацэ пабарвавеў i разьдзьмуўся. Далей бачныя - Сыч, Кандрат, i некалькi драпежна вострых дзiдаў.

Ваявода падыйшоў к палоннаму. Ад агiды й ненавiсьцi дрыжэлi рукi - так i хацелася з усяго размаху ўлiць ботам у гэты спатнелы, перастрашаны твар, з абвiслымi дрыжучымi вусамi. I толькi гонар Драба ўтрымаў Фёдара ад гэтага ганебнага ўчынку. Палонны ўжо пакараны тым, што ён палонны. А ўперадзе прадстаiць суд...

- Дзе Каралеўскiя граматы? - ледзь чутна запытаў Ваявода. Гнеў яму перашкаджаў гаварыць.

- Усё ёсьць, Ваша Сьветласьць... Усё схаронена... Наверсе ў каплiцы, там граматы, там i панцыр Вашай Сьветласьцi, i пас, i шпоры, i шчыт... I ўсё - па шчаках Прышынскага кацiлiся сьлёзы. - Прабач, Ваявода... Пашкадуй... Не губi...

Ад такога абароту справы, дзед адразу пасьмялеў, i, кашлянуўшы для большай адвагi, папрасiў:

- Ваша Сьветласьць, калi ласка, спытай, дзе мая Аглая. Ён ведае!

- Прабач, Ваявода... Гэта ня я вiнен... - малiў далей Прышынскi, не зьвяртаючы ўвагi на дзеда. - Пан Януш настаяў...

- Чуеш, быдлiна, што стары пытае? Адказвай яму! - зацiскаючы кулакi, загадаў Васiль.

Прышынскi пасьля арышту Сычанятаў, пасьпеў агледзець увесь замак, ды бачыў Аглаю, i таму, не адказваючы на пытаньне, падпоўз да Ваяводы й кiнуўся цалаваць яму боты.

Фёдар з агiдай адступiў i выразна зiрнуў на вартавых. Аднак воi не пасьпелi - Васiль злосна штурхнуў палоннага нагой, i, ня ў сiлах стрымаць накiпелы гнеў, раўнуў:

- Адказвай, падла! Дзе яго кабета?

- Яна... Яна тут недалёка... Каля вежы...

- Якой вежы?

- Там, дзе вязьнiца... Ох... Прабачце мне... Прабачце!...

Дзед паважна пакланiўся Ваяводзе й запытаў:

- Дазволь мне, Ваша Сьветласьць, пайсьцi да Аглаi? Знудзiўся я за ёю, дый да хаты йсьцi пара...

- Пачакай, стары! - запярэчыў Ваявода. - Зараз разам пойдзем. Я й сам на вязьнiцу зiрнуць хачу. - I, павярнуўшыся да Васiля, загадаў: - Каля каплiцы выставiць варту! Прышынскага ў кайданы!... Паедзе да Гаспадара на суд! - i рушыў к выхаду.

На хаду, яго ўвагу прыцягнуў хлапчук, якi, разкрыўшы рот, прагавiта ўглядаўся ў адзiн з малюнкаў на сьцяне. Хлапчука гэтага Ваявода ўжо ведаў зь лесу, але захапленьне, зь якiм ён прыглядаўся да кожнае рыскi на палатне, яго зацiкавiла. I, клiкнуўшы Кандрата, Фёдар запытаў:

- Чаго гэта ён так? Нават i ня чуе нiчога.

- А ён, Ваша Сьветласьць, хворы на маляваньне. Якi пень, цi кавалак бяросты, нiколi не прапусьцiць, увесь да чарнаты абмалюе. Торбачку з вугалём за сабою носiць... Нават есьцi забываецца, усё малюе.

- Мiколка, - ласкава гукнуў Ваявода.

Хлапец не варухнуўся.

- Мiколка! - гучней гукнуў Ваявода.

Хлапец уздрыгнуўся, як-бы прабуджаючыся раптоўна ад салодкага сну, i з выразам жалю зiрнуў на Фёдара.

- Мiколка, ты любiш маляваць?

- Так, Ваша Сьветласьць, вельмi...

- А пакажаш мне, як ты малюеш?

- Я ня ўмею, Ваша Сьветласьць... Хацеў дзядзьку Кандрата намаляваць, ды не магу...

- Зможаш, Мiколка, прыйдзе час... А зараз, хадзем!

Мiколка радасна ўсьмiхнуўся, i, рушыўшы сьледам за Ваяводай, паказаў Прышынскаму языка...

На Замкавым пляцы ўсё выглядала йначай, чым перад прыездам Ваяводы. Сычаняты, разьмясьцiўшыся на купах гальля й саломы, з апэтытам перакусвалi салам, каўбасамi й шынкамi, здабытымi ў Замкавых склепах. Адтуль-жа дасталi пiва, мёд i вiно. Варта, хаця й шчыльная, аднак прыязная, абменьвалася з апрышкамi жартамi, i над пляцам лунаў разкацiсты рогат.

Каля бярвеньчатай клунi стаяў зьбянтэжаны Кiрым, ня ведаючы, цi йсьцi шукаць Ваяводу, цi заставацца й надалей пры Дашы й Францiшку.

Чорная гармата панурай пашчай пазiрае на браму - ёй так i не ўдалося вырыгнуць зь сябе агонь i сьмерць.

Накiроўваючыся да вежы, Ваявода паклiкаў Кiрыма. Той з радасьцю падбег.

- Ну? Знайшлi?

- Так, Ваша Сьветласьць, але ён дрэнь, шабаш... Даша плакаць шмат... Францiшка - Ваша Сьветласьць пытае... Перад сьмерць мая, кажа, Ваяводу пабачыць хачу...

У гэты час падыйшлi да вежы. Хмурная яна, пачарнелая й жудасная. Чорнай плямай чарнее адтулiна дзьвярэй...

Ваявода ўздрыгнуў. На сьнягу разпласталася невялiчкая жаночая постаць. У руцэ зацiснуты ражон...

Выпярэджваючы Ваяводу й пачот, уперад кiнуўся дзед i ўкленчыў перад бабулькай.

- Аглая! Аглаша!... Як-жаж так?... А як-жа да хаты? - замармытаў бядак. Даў Бог, добрыя людзi прыйшлi, а ты... Аглаша... - дзед уздрыгваў, як у лiхаманцы, прыцiскаючы да грудзей скарчанелыя рэшткi сваёй жонкi. - Аглаша... Ня трэба... Унучаты там чакаюць... Ня трэба, Аглаша...

Па шчаках Ваяводы пакацiлiся буйныя сьлёзы. Васiль адвярнуўся й кусаў сабе вусны. Яму было бязконца сорамна гэтага сiвога дзеда, каторага ён зусiм яшчэ нядаўна наважваўся таптаць канём... Кандрат моргаў вачамi й сiлiўся праглынуць горкi камяк, зацiскаючы горла. Кiрым, Сыч i капейшчыкi голасна сапцелi насамi... Мiколка ўткнуўся тварам у Кандратаў плашч i плакаў наўзрыд. Яму раптам прыпомнiўся ягоны дзедка Макар - сьляпы гусьляр - такi-ж сiвы, як i гэтая бабулька. Толькi тады ў дзеда была разьсечаная галава, i нiхто над iм ня плакаў, а багаты Рыцар выкрыкваў праклёны...

Дзед замоўк. Ён прыгнечана згорбiўся, не спускаў вачэй са старэнькага закамянелага твару сяброўкi свайго доўгага жыцьця.

З-за рогу будынку, бразгаючы зброяй, выбег ваяр. Запыханы, ён падбег да Ваяводы й, перавёўшы дух, выгукнуў:

- Ваша Сьветласьць, зь лесу паказалася войска!

Ваявода, прыгнечаны горам, адразу й не зразумеў, што ад яго хочуць, i моўчкi зiрнуў на воя.

- Ваша Сьветласьць, зь лесу войска йдзе! Што рабiць скажаце?

- Войска? Якое?

- Няведама, Ваша Сьветласьць. Без Харугваў...

- Шмат?

- З паўсотнi будзе. Конныя.

Ваявода крута павярнуўся й закрочыў да брамы.

Конная паўсотня, не даяжджаючы да Замку, спынiлася, не рашаючы наблiзiцца. Было вiдаць, як пярэднi Рыцар засланiў рукою вочы ад сьнежнага блiску й прыглядаецца да Замкавых вартавых. Другi коньнiк - нешта горача яму даказвае, размахваючы рукамi.