Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Ваявода Фёдар, скiнуў шолам, выцер зь iлба пот, працягнуў у бок Замку руку й, радасна ўсьмiхаючыся, прамовiў:

- Ну, вось нарэшце й дабралiся... Штандар!

Залацiсты колер Случчыны паволi разгарнуўся на дрэўку ў руках харунжага. Васiль прыклаў да вуснаў ражок, i радасныя гукi ўскалыхнулi паветра.

Абоз пад'ехаў блiжэй i спынiўся над самым возерам, якое шырокiм пасам абвiнала подступы да Замку.

Над брамай, мiж зубцамi забарола, паказаўся вартавы й, засланiўшы вочы ад сонца, прыгледзеўся да падарожнiкаў.

- Гэй! - гукнуў Васiль. - Мост апускай! Ды пахутчэй - госьцi зь вялiкай дарогi!

- Хто такiя? - ня надта прыветлiва абазваўся вартавы.

- Табе што, павылазiла?... Ваявода Фёдар з Грозава з пачотам! - пачулася ў адказ.

Цяжка, як-бы ня хочучы, закрахтаў апускаючыся мост, загрымелi ланцугi, падымаючы ўгору браму. На мурох замiльгалi шоламы цiкаўных вояў.

Фёдар крануў каня. Прадуднеўшы па бярвеньчатаму насьцiлу маста, уехаў пад масыўныя скляпеньнi брамы. Дзясяцкi з вартаю адсалютавалi мячамi.

Прыемная нэрвовая дрыготка прабегла па сьпiне - хутка, вось зараз, убачыцца з Гаспадаром.

Уцягнуўся на Замкавы пляц i абоз з Сычанятамi. Капейшчыкам Васiля аж дух заняло ад грознага хараства й сiлы Вялiкакняжага Замку, зь яго зграбнымi вежамi, грубымi й высокiмi мурамi, шматлiкiмi й дыхтоўнымi будынкамi, сярод якiх, як казка, вырозьнiваўся вялiзны палац.

- Гэта табе не Камянец! - заўважыў з захопам адзiн з вояў. - Гэтакiя муры й за год не пералезеш! Страхоцьце!

- Вядома, Гаспадарскiя! - пагадзiўся другi. А трэцi дадаў:

- Такiх муроў, напэўна, нiдзе ў сьвеце болей няма... А нашаму Слуцку, дык далёка, далёка... Не прыраўнуеш!

Абоз Сычанят разьмясьцiўся пасярэдзiне пляцу. Капейшчыкi, ня ведаючы, як захоўвацца, але баючыся Гаспадарскага гневу, абкружылi iх шчыльнай сьцяной першы раз за ўсё падарожжа. Гутарылi ў паўголаса, баючыся парушыць урачыстую перадабедзеную цiшу.

Ваявода Фёдар, з дапамогаю Васiля й Сыча, зьлез з каня й, у суправодзе Кiрыма, зьнiк за дзьвярыма палацу.

Прайшоўшы некалькi пакояў, упрыгожаных зброяй, дыванамi й паляўнiчымi трафеямi, выйшаў у вялiкую залю з доўгiм дубовым сталом. Сьцены залi ўнiзаныя незьлiчонаю колькасьцю падсьвечнiкаў i трымачоў для паходняў. Каля верхняга канца стала ўзвышаецца Гаспадарскае крэсла - падарунак Рымскага Iмпэратара Жыгiмонта. Ваявода акiнуў позiркам гэтую знаёмую яму залю, зараз бязьлюдную, i тысячы розных успамiнаў усплылi ў памяцi: нарады, прыняцьцi, урачыстасьцi...

З супрацьлежных дзьвяроў - нячутна выйшаў стары Канцлер i, прыветна ўсьмiхаючыся, падыйшоў к Фёдару:

- Вiтаю, Ваявода, з паваротам! Засумаваў, напэўна, па Бацькаўшчыне? Цi не?... Якiя навiны?

- Бязконца засумаваў, Ваша Сьветласьць! У гасьцях добра, а дома лепей...

- Гэй! Што гэта з табою? - раптам ускрыкнуў Канцлер, прыкмецiўшы бледнасьць i худабу Фёдара. - Нiяк ад суму?

- Не, не ад суму. Гэта ад шляхецкай гасьцiннасьцi. Вядзiце Ваша Сьветласьць, да Гаспадара, там i разкажу.

- Хадзем, хадзем... Ён чакае цябе.

Канцлер правёў Ваяводу яшчэ празь некалькi багатых пакояў i, падняўшыся па сходах на другi паверх, спынiўся перад невялiкiмi дзьвярыма.

- Пачакай тут, - прамовiў, i ўвайшоў у пакой.

Адразу-ж, з грукатам, iзноў разчынiлiся дзьверы, i сам Вiтаўт паказаўся на парозе.

- Фёдар! Нарэшце! - ускрыкнуў ён, але адразу зьдзiўлена прыпынiўся, утаропiўшы вочы ў твар Ваяводы. - Што гэта? Ты выглядаеш, як-бы вырваўся зь вязьнiцы! Цi мо' паранены?

- Зь вязьнiцы, Ваша Высокасьць.

- Як?... Ягайла?...

- Не. Крэўскi Ваявода!...

- Як? Дзе? Калi?

- Ваша Высокасьць, дазвольце па парадку?

Вiтаўт працягла паглядзеў Фёдару ў вочы, i, ўгледзеўшы там нешта такое, чаго раней не было, уздыхнуў i прамовiў:

- Ты яшчэ болей памужнеў за гэты час. Ня бачу я таго юнацкага запалу, якi я так любiў у цябе... Ну, што-ж, кажы па парадку. Толькi хутчэй, бо здаецца мне, што не вясёлае будзе тваё апавяданьне. Памiраю я зь цiкавасьцi... У вязьнiцы? Дзе?... Хто пасьмеў падняць на цябе руку? Чаму ты не скруцiў яму шыю?... Ну кажы ўжо, кажы!

- Вось граматы ад "Яго Мосьцi" Караля Ягайлы-Уладыслава. - Фёдар працягнуў Вiтаўту скрутак. - Яго Мосьць дамагаюцца спатканьня з Вашай Мiласьцю.

Вiтаўт зламаў пячатку, прабег вачамi напiсанае й перадаў скрутак Канцлеру, прамовiўшы:

- Азнаёмся! Пазьней урадзiм! - i, павярнуўшыся да Фёдара: - Кажы далей!

- Яго Каралёўская Мосьць...

- Не аб гэтым пытаюся! - нецярплiва перабiў Вiтаўт. - Аб сябе кажы! Аб вязьнiцы...

- Слухаю, Ваша Высокасьць! Ваявода Станiслаў з Крэва ўладкаваў засаду па дарозе зь Берасьця на Наваградак i, перабiўшы зьнянацку мой пачот, мяне самаго безпрытомнага ўкiнуў у вязьнiцу. Спачатку ў Турнаўскi маёнтак, а потым у Камянецкi Замак.

- Ты-ж хацеў па парадку, - заўважыў Вiтаўт ужо лагодна, бачачы, што Фёдар дрэнна зразумеў яго нецярплiвасьць.

- Ваша Высокасьць, магу я прасiць адну ласку?

- Можаш!

- У такiм разе, я прашу Вашу Высокасьць выйсьцi са мною на пляц.

- А гэта навошта?

- Там чакае Васiль з Копыля. Ён прыехаў са мною.

- Гэта той, што на апрышак выправiўся?

- Ён самы!

- А што ён мае да твайго ўняволеньня?

- Ваша Высокасьць убачыць гэта там.

- Хадзем! - Вiтаўт зайшоў у пакой, накiнуў плашч i, на хаду зацягваючы пас зь мячом, накiраваўся да выхаду.

Воi прывiталi Гаспадара грамавым крыкам:

- Слава-а-а-а!

Сычаняты пасаскоквалi з вазоў i паськiдалi шапкi. Васiль выступiў наперад, пакланiўся й далажыў:

- Ваша Высокасьць! З дапамогай Божай, Сыча злавiў i прывёў жыўцом разам з усёй хеўрай. Але, няхай Ваша Высокасьць ня гневаецца, прывёў без кайданоў i цi калодак.

- А гэта чаму? - спахмурнеў Вiтаўт.

- Гэтакая была воля Яго Сьветласьцi, Ваяводы з Грозава!

- Фёдар! - павярнуўся Вiтаўт. - Чаму так?

- Зараз, Ваша Высокасьць, - адказаў Ваявода, i, павярнуўшыся да апрышак, гукнуў: - Сыч!

Сыч выйшаў наперад, высока трымаючы галаву, i адважна падыйшоў да Гаспадара. Пакланiўся й моўчкi застыў, чакаючы, што будзе далей. Вiтаўт з зацiкаўленьнем прыгледзеўся да слаўнага атамана апрышак.

- Ну, i што далей? - запытаў ён, не разумеючы, для чаго гэты парад.

- Ваша Высокасьць! - пачаў Фёдар. - Я прашу ўчынiць суд над гэтым чалавекам, - i ён указаў на Сыча. - I ягонымi людзьмi. Суд справядлiвы й лiтасьцiвы! Бо заслужыў ён на найбольшую ласку Вашай Высокасьцi й на вечную маю ўдзячнасьць.

- Чым-жа заслужыў ён гэта? - гiранiчна спытаў Вiтаўт. - Цi не рабункамi й душагубствамi, часам? Га?

- Не! Няможна так зьневажаць чалавека, Ваша Высокасьць! - ускрыкнуў з запалам Фёдар. - Не рабункамi й душагубствамi... Але дазвольце мне маўчаць аб гэтым? На суду ўсё высьветлiцца!

- Ну добра, маўчы. Як сабе хочаш... - Вiтаўт яўна зацiкавiўся ўсёй гэтай справай. - А калi, ты хочаш, каб я судзiў яго? Можа, сёньня?

- Зараз, Ваша Высокасьць!

- Ну не! Не магу! - аж зарагатаў Вiтаўт ад такой пасьпешнасьцi. - Няма тут нi Князёў, нi патрэбнае колькасьцi Драбаў, нi послухаў. Нiкога, хто сьведчыць i радзiць мог-бы.

- Ваша Высокасьць, хай пашлюць ганцоў у Вiльню! Хай паклiчуць таго, каго трэба!...

- Во гэтак, добра! Але судзiць будзем - не раней як заўтра!

- Ваша Высокасьць... - хацеў запярэчыць Фёдар, але Вiтаўт рашуча спынiў яго рухам рукi, i, павярнуўшыся да Васiля, загадаў:

- На каленi! - i ўрачыста дадаў, бяручыся за дзяржальну мяча. - Перад тым, як судзiць i караць беззаконьнi апрышак, належыцца ўзнагародзiць верную службу, хуткi розум i адважнае сэрца! I хай дабраславiць нас Усявышнi, i да будзе наша ўзнагарода поўнай i справядлiвай!

Васiль пасьпешна скiнуў шолам i апусьцiўся адным каленам на вiльготны брук.

Канцлер, не зважаючы на свой паважны век, бегма кiнуўся ў палац. Ён адгадаў намер Вiтаўта. Гэтак здаралася часта, што Гаспадар раптоўна нешта надумваў, i тады толькi пасьпявай. А ён вельмi любiў, калi яго думкi падхоплiвалiся зь лёту, з паўслова. I блiзка стоячая чэлядзь ды служба да гэтага прызвычаiлiся, прыводзячы ня раз у захапленьне неазнаёмленага госьця сваёй спраўнасьцю й здагадлiвасьцю. Калi-ж часам здаралася, што хто-небудзь не зразумеў нацяку зусiм, цi зразумеў ня так, Вiтаўт не злаваўся, а насьмешлiва казаў: "Ангелец! Чысты Ангелец!" Зараз-жа ён з задавальненьнем зiрнуў усьлед старому Канцлеру.

Ваявода Фёдар радасна ўсьмiхнуўся, гледзячы на разгубленага Васiля. Калiсь ён сам быў ня лепшы... Апрышкi затаiлi подых, а ў вачах Сыча адбiлася пачуцьцё, вельмi падобнае на зайздрасьць. Воi ўрачыста падцягнулiся й выпрасталi ўгору дзiды.

Вялiкi Князь моўчкi назiраў людзей. Ува ўрачыстым маўчаньнi ўплыў некаторы час. Было чуваць, як лопае па ветру Гаспадарская Харугва...

Нарэшце на прыступках палацу зьявiлася постаць Канцлера.

Вiтаўт выцягнуў меч, i, узьняўшы яго дзьвюма рукамi ўгору, прамовiў:

- Гаспадару Нябесны! К Табе зварочваемся мы за дабраславенствам! I апекi Тваёй просiм, над нявольнiкам Тваiм Васiлём. - Вiтаўт плазам апусьцiў меч на плячо Васiля й дадаў - А ты, новасьпечаны Драб Вялiкага Княства Лiтоўскага, Васiль з Копыля, годна ды з гонарам насi адзнакi Рыцарскае годнасьцi, пiльнуй Права Рыцарскае, на службе Богу, Сьвятому Юрыю й Бацькаўшчыне! - з гэтымi словамi павярнуўся к Канцлеру, i, узяўшы ад яго, працягнуў Васiлю залатыя шпоры й гафтаваны золатам пас.