Тажис Мынжасар - Шежірем сыр шертсе

• Название: Шежірем сыр шертсе
• Автор: Тажис Мынжасар
• Жанр: История

Автор әулет шежіресін 2 үлкен бөлімге бөліп жазған. Бірінші бөлімде кіріспе, жеті ата және қазақтар, қазақ хандығы мен жүздер сияқты шежіре, нәсіліміз бен шыққан тегіміз, мемлекеттілігіміз жайлы жалпы мағлұмат беретін мәселелерді қозғайды. Жеті ата тақырыбын қозғағанда бірқатар зерттеушілеріміздің осы мәселе жөнінде түйген ой-пікірлерін ортаға салады. Олардың ішінде Д.Қонаев, С.Мұқанов сияқты халқымыздың білгір, парасатты ұлдары да бар. Қай ел, қай халықтың тарихы жайлы сөз қозғамайық, оның алтын қазық арқауы, аттап өтуге, айтпай кетуге болмайтын тақырыбы − қашанда оның ныспы, атауы емес пе. Сондықтан автор шежіресін оны көп шежірешілер жеткізе айта алмай келе жатқан шығу тегіміздің сонау бастау көзі – қарға тамыр қазағымның «қазақ» деген атауы мен оның шығу тарихымен ұштастыра жазады. Қазақтар да бір түнде туып, бір күнде «қазақ» аталмағандығын, олардың да өзге ұлттар мен халықтар сияқты мыңжылдық тарихы бар ел екендігін тілге тиек етеді. Елбасымыздың Қазақстан халқына жасаған кейінгі жолдау сөздерінде елімізді текке "мәңгілік ел" деп атамағандығын, орайы келсе оны «Қазақ елі» деп атау мәселесін де көтергенін сөз етеді. Сөйтіп Қазақ этнонимінің шығу тарихына, "Қазақтар кімдер, қайдан шыққан?" деген салиқалы сауалға 2 тарауда ғалымдардың кеңес дәуірінде көкейтесті бола алмай, шаң басқан сөрелерде қалып қойған еңбектерінен үзінділер келтіреді. Сөйтіп бұл деректер қазақтардың тарих аренасына шығу жайын әрі қарай 5–6 ғасырларға қарай жылжыта түсетіндігін әңгімелейді. Қазақ хандығының құрылуы мен оның негізін қалаған Керей мен Жәнібек хандарға қатысты фактілерді көпшілік білетін жалаң деректер негізінде емес, белгілі ғалымдардың жан-жақты айтылған пікірлеріне сүйене отырып, оның тарихи алғы шарттары мен әлеуметтік қыр-сырларын, ішкі психологиялық жай-жапсарларын ашып көрсетуге тырысады. Мұны шежіресінің 3 тарауында береді. Жүз мәселесі мен оның құрамдары, қалыптасу барысы жайлы, ондағы ру-тайпалар таңбалары хақында жазғанда да осы қағиданы ұстанады. Бұл турасында "Жүздер қашан, қайдан шыққан?" деген 4 тараудың бас жағында баяндап өтеді. Осы ретте Ұлы, Орта, Кіші жүз аталары мен олардың құрамына кірмейтін, бірақ халқымыздың құрамдас бөліктері болып табылатын өзге рулық топтар туралы да 5, 6, 7 тарауларда қысқаша болса да мағлұматтар беріп кетеді. Әулетінің бастау көзі болғандықтан Кіші жүздің Әлімұлы бірлестігіне кеңірек тоқталып, кейбір авторлар оны ондағы Алты ата Әлім атауымен әлі күнге дейін жиі шатастырып жазып жүргендіктен, 8–9 тарауларда бұл мәселенің жігін ашып, тігісін жазып, дұрыс түсіндіріп жазып беруге тырысады. Сонымен қатар кіші жүздің қаракесек бірлестігіне қарайтын шөмекей-сарықасқа шежірелерінде бұрындары айтылы қоймаған "Шу хақан" тарихы сияқты кейбір тың мәселелердің басын қозғап, ашып жазуға ниеттенеді. Мұнда б.з.б. өмір сүрген Шу хақан мен екі мүйізі қарағайдай әлемнің жарты бөлігін жаулап алушы әйгілі Ескендір Зұлқарнайын арасындағы жорық қимылдары баяндалады. Шөмекейдің атышулы көне ғұн тайпаларының ұрпағы екендігін дәлелдейтін, оның таңбасы шекіліп салынған археологиялық артефактілер, сосын Шу өзенінің атауына байланысты жазылған тарихи ақпараттар жайлы тың мағлұматтар береді. Сөйтіп бұлардың бәрі шөмекей тарихын әріге, көне замандарға ысырып тастайтындығына ұстамды дәлелдер келтіреді. Мағлұматтарын М.Х. Дулати, М.Қашқари, М.Тынышпаев, Әлкей Марғұлан сынды ғұлама, көне араб, қытай жазбаларын зерделеген бүгінгі таңдағы отандық өзге де белгілі, танымал ғалымдар еңбектерінен алған деректерімен шыншыл жазуға тырысады. Сонымен шежіресінің 1 бөлімін аты мен тарихы көп шежірелерден белгілі, отан қорғау жолында жоңғар соғыстарына қатысқан бабалары Келменбет батыр жайлы жазылған дастан, аңыздар мен одан тарайтын ұрпақтар кестесімен аяқтайды. Ал шежіренің 2 бөлімі осы Келменбет батырдан бастау алып, тарайтын ата-бабалары мен оның өзі білетін бүгінгі ұрпақтарына туралы жазылған тарихи естелік-эсселер, түрлі түсті фотоматериалдармен ашылады. СССР журналистер одағының, Қазақстан журналистер одағының мүшесі Тажис Мыңжасар.

---

Нәдірқожаның Қыдырқожасынан (Байұлынан)–Алтын, Самса, Жанбибі (біздіңше Жамбы+би). Самсадан–Беріш, Жаппас. Жанбибіден–Сұлтансиық, Бақтысиық, Қыдырсиық. Сұлтансиықтан–Қызылқұрт, Масқар, Алаша, Байбақты. Бақтысиықтан–Есен, Темір, Шеркеш. Қыдырсиықтан–Ысық, Баршабике. Осы Баршабикеден шежіре, тарихтарда жиен деп айтылғанымен, бірақ үлкен жиында қолына жілік ұстатылып, әулеттің ұлы деп жарияланған айтулы Адай туған көрінеді. Адайдан–Құдайке, Келімберді. Құдайкеден–Тәжіке, Қосай. Тәжікеден–Қабақай, одан–Ешмұрат, Қарамырза, одан–Құлынби, Сегізбатыр. Құлынбиден–Мәмек, одан–Тәжіғали, Маханмадияр. Тәжіғалидан–Зиналабадин, Әлхан. Маханмадиярдан– Әлиасқар. Қосайдан–Теңей, Байбол (бәйбішеден), Сүйіндік, Бәли (екінші әйелінен), Айтай, Бегей (үшінші әйелінен). Келімбердіден–Ақбан (бірінші әйелінен), Қонай, Орыс (екінші әйелінен), Балықшы (үшінші әйелінен),

Жеменей, Тобыш, Мұңал (төртінші әйелінен). Жеменейден–Өрдек, Шылым, Кенже, одан–Қойдәрі. Қонайдан–Тобанияз. Мұңалдан–Әлім, Бейімбет, Шоғы, Жауыр. Тобыштан–Жалды, Ескелді, Қосқұлақ, одан–Жаналы, Төленді, Тоғызақ. Жаналыдан–Бекет.

Нәдірқожаның Қадырқожасынан, яғни жоғарыда тілге тиек етіп отырған Қайырбайдан–біздер, Қаракесек ұрпақтары төмендегіше тараймыз. Қаракесектен–Байсары (Тоқсұлудан), Әлім, Шөмен (Тоқсұлудың сіңлісі Қағаздан). Байсарыдан–Бозаншар (Кетебикеден). Әлімнен–Ұланақ, Жаманақ, Айнық, Тегінболат, Қарамашақ (бәйбішесінен), Тайқожа (жеңгелей алған Кетебикеден), Шөменнен – Шөмекей, Дойт (бәйбішесінен), Төменқожа (жеңгелей алған Кетебикеден). Шөмекейден–Аспан, Бозғыл, Тоқа, Көнек. Ал бұлардан әрі қарай қалай өрбитіндігімізді шежіреміздің осы аталарға арналған 9–Алты ата әлім, 11–Кете, 12–Шөмекей, 13–Келмембет батыр бөлімдерінде кеңінен келтірдік.

Кейбір зерттеушілер осы Алау батыр ұрпақтары болып табылатын Әлімұлы мен Байұлы руларын ортағасырлық алан жұртынан таратқысы келеді. Мәселен, зерттеуші А.А.Нұрұмбаев өзінің «Заметки о родоплеменных названиях Младшего жуза казахов или краткий словарь этнонимов казахов

алшынов. Часть 2» деген еңбегінде: «Так имя Алау, прародителя двух родоплмённых групп алимулы и байулы, можно связать с именем народа алан. Мангистауский учёный С.Кондыбай без тени сомнения писал: «Этническое название алаг алан вошло в мифогенеалогический и мифоэпический комплекс нового родоплемённого союза (имеется в виду алшынский союз племён–автор) в качестве имени первопредка Алау, эпического героя Алау-батыра, в дальнейшем, этнонима–алаш, алаша, алшын» (С.Кондыбай). Имена родоначальников Кыдуар и Кыдырбай легко увязать с названием элитарного хазарского рода кадыр/хыдыр, из которого, кстати, вышел каган хазар Астархан (Байрамкулов М.А., Артамонов М.И.)

Родоначальники племён торткара и каракесек–Карамашак и Уланак, в своих именеах содержат древние этнонимы массагетов (кара+ма-шак/масак (ет) и аланов (уланак/алан+ак).Заслуживает особого внимания имя Асанкожа, которым именовался прародитель всех племён объединения байулы, в том числе и Кыдыркожи/Кыдырбая. Этимологически слово восходит к этнониму ас, -ан–словообразующий аффикс; кожа–это позднее добавление к слову асан, связанное с распространением ислама в степи. Имена родоначальников алимов–Сядиркожа и таминцев с табынами–Сядир созвучно с названием аланского племени на Балканском полуострове в V в. (Соколов, 30) сатар (БайрамкуловМ.А.). Вышеприведённые совпадения лишний раз доказывает нам, что казахи–алшыны действительно являются прямыми потомками средневековых аланов» (Интернет. Ру (род) – Шомекей / История происхождения рода / Asekbook Ас Кос. 29.03.2011. Просмотров (10032). Метки: история происхождения рода).

Әлбетте, бұл пікірді бұларша кесіп айта алмаймыз. Өйткені өзге зерттеушілердің де осындай өзіндік тұжырымдары барын білеміз. Мәселен, алшындардың шыққан тегіне қатысты жоғарыда аты аталып кеткен Шәкәрім Құдайбердіұлының да айтқандары бар. Ол: «Бұрыңғы кезде Алақшын деген ел болған, қытайша Пома дейді, қырғызбен нәсілдес. Алшын сонан шыққан болар»,-дейді. Шәкәрімдей шежіреші, данакөз ақынның айтқандарын елеусіз қалдыра алмайтынымыз анық. Біздіңше әңгіме, оның көрші қырғыз халқымен "нәсілдес" деген сөзіне орай, транскрипцияға ұшыраған Алақшын сөзінен туындап отырған Алшын атауы жөнінде болып отыр. Қырғыздармен нәсілдес болсақ нәсілдес шығармыз. Өйткені тіліміз де, діліміз де, дініміз де, әдет-ғұрып, салт-дәстүрлеріміз де ұқсас ғой. Міне, мұны ақын атамыз беріп отырған тыңнан да өткен тың дерек деуге болады.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.