Ежи Анжиевски - Цемра зямлю ахiнае (на белорусском языке)

• Название: Цемра зямлю ахiнае (на белорусском языке)
• Автор: Ежи Анжиевски
• Жанр: История

---

- Ойча мой, - паўтарыў падрэ Дыега.

Той i ляжаў нерухома i глядзеў у цемру, нiчога перад сабой не бачачы.

Нарэшце спытаўся:

- Гэта ты, сыне мой?

- Так, мой ойча. Пастарайся заснуць. На свiтаннi будзем у Авiле.

- На свiтаннi?

- Неўзабаве развiднее.

- Холадна, падай мне руку.

Падрэ Дыега нахiлiўся i пашукаў у цемры руку вялебнага айца. Яна была халодная i вiльготная. Трымаў яе нейкую хвiлiну ў сваёй, паступова зацiхала яе слабое дрыжанне.

Яму ўжо здавалася, што вялебны айцец засынае, калi той раптам заварушыўся.

- Не! - усклiкнуў. - Не!

- Ойча мой, - шапнуў з мальбою падрэ Дыега.

Хвiлiну было цiха, потым Тарквемада пачаў крычаць высокiм, поўным роспачы голасам:

- Патушыце вогнiшчы, патушыце вогнiшчы!

Падрэ Дыега адступiў i хуценька закрыў заслону. Голас вялебнага айца гучаў вельмi моцна, але нiводзiн з дамоўнiкаў, што стоўпiлiся навокал, не паглядзеў у той бок. Твары ў iх былi нерухомыя i не выдавалi нiякiх душэўных пачуццяў.

Недалёка ад падрэ Дыега ехаў дон Ларэнца. Падрэ Дыега крануў яго за плячо.

- Дон Ларэнца!

Той, выпрастаўшыся, глядзеў перад сабой.

- Так, вялебны ойча.

- Вялебны айцец не можа заснуць, ён хацеў бы паслухаць святую песню.

- Так, мой ойча, - сказаў дон Ларэнца i паехаў на канi наперад атрада.

З-пад парусiнавай заслоны ўсё яшчэ даляталi крыкi Тарквемады.

- Патушыце вогнiшчы, патушыце вогнiшчы!

Але ўжо там, дзе на мяжы сама глыбокай цемры палалi першыя паходнi, загучалi цвёрдыя мужчынскiя галасы, якiя завялi пачатковыя словы гiмна iнквiзiцыi "Ехurgе Domine еt iudiса саusаm Тuаm". Песню падхапiлi астатнiя фамiльянты, i спеў пачаў з усё большай сiлай узносiцца сярод цёмнай прасторы, пад велiзарным небам ночы.

Як i прадбачылася, да Авiлы наблiзiлiся сапраўды на свiтаннi.

Неўзабаве на небакраi паказалiся муры i вежы горада, падрэ Дыега, каб ухiлiцца ад прывiтальных урачыстасцяў, выслаў ганца.

Пасля цёмнай ночы ранак уставаў пахмурны, неба зацягнула, цяжкiя хмары павiслi нiзка над голай i неўрадлiвай у тым краi зямлёю.

Нягледзячы на раннюю пару i на тое, што ганец на добрую гадзiну апярэдзiў атрад, вестка пра таго, хто прыбывае, адразу разышлася па ўсiм горадзе, бо, калi, праехаўшы мiма нядаўна збудаванага кляштара Санта Томас, почат Вялiкага iнквiзiтара мiнуў мост на рацэ Адаха i ўехаў праз Пуэрта дэль Пуэнтэ ў муры, натоўпы жыхароў Авiлы запоўнiлi вулiцы i плошчы, якiя вялi да кляштара Сан-Вiцэнтэ.

Згодна з атрыманай iнструкцыяй нiякiя ўлады, нi свецкiя, нi духоўныя, не вiталi поезд.

Маўчалi званы. Такi ўсюды панаваў спакой i парадак, што гарадскiя вартавыя Святой эрмандады не мелi чаго рабiць.

Натоўпы стаялi ў поўнай цiшынi, моўчкi расступаючыся перад павольным атрадам, а калi паказваўся воз, акружаны коннымi рыцарамi, людзi станавiлiся на каленi i схiлялi галовы.

Падрэ Дыега ехаў каля воза, злева ад дона Ларэнца. Нахiлiўся да яго i спытаўся:

- Цi задумваўся ты, дон Ларэнца, што на сэрцы ў гэтых людзей, якiх тут так многа сабралася?

- Так, ойча, - адказаў дон Ларэнца, як звычайна, гледзячы перад сабою. Прысутнасць гэтых людзей сведчыць пра iх бязмежную любоў да асобы вялебнага айца.

На гэта падрэ Дыега сказаў:

- Правiльна. Свет iдзе наперад. Сапраўды, мы здабылi любоў i давер народа.

Задумаўся, а праз хвiлiну дадаў:

- Шкадаваць нам толькi трэба, што вялебны айцец не бачыць усяго гэтага.

Зноў змоўк, потым сказаў:

- Дон Ларэнца!

- Так, шаноўны ойча.

- Сённяшняй ночы, як ведаеш, вялебны айцец зноў, на шчасце ненадоўга, страцiў прытомнасць.

Дон Ларэнца маўчаў. А той казаў далей:

- Страшная i надзвычай балесная безабароннасць чалавека, якога звалiла хвароба. Было б вартым вялiкага шкадавання, калi б да людзей не паклiканых дайшлi якiя-небудзь звесткi пра стан, у якiм у вынiку хваробы апынуўся вялебны айцец.

На гэта пан дэ Мантэса сказаў:

- Разумею, шаноўны ойча. Можаш быць спакойны, такога не здарыцца. Вушы маiх людзей - мае вушы. Языкi iх - таксама.

Падрэ Дыега, усё яшчэ задуменны, глядзеў на яго хвiлiну, пасля, не сказаўшы нiчога, адвярнуўся. "Я прапаў, - падумаў дон Ларэнца. - Паказаў недаравальную ўпэўненасць у сабе. Я прапаў". Стаў паспешна шукаць словы, якiмi яшчэ мог бы завязаць i ўратаваць перапыненую гаворку, але нарэшце, калi яму ўжо здалося, што знайшоў патрэбныя, яго ахапiла нiякавасць. "Я прапаў", падумаў яшчэ раз. I, на сваё здзiўленне, замест страху, якога чакаў, адчуў вялiкую палёгку. Зусiм спакойны i насуперак сваiм звычаям ён пачаў азiрацца па баках, каб адгадаць, хто з блiжэйшых яго таварышаў зойме ў недалёкiм часе яго пасаду. Без цяжкасцi i толькi на аснове вядомай яму нянавiсцi налiчыў пяцёра. Падумаў, што, калi б захацеў, мог бы iх усiх пацягнуць за сабой у прорву, але адразу зразумеў, што цяпер ён не вельмi важная пешка, бо, раз узяты пад падазрэнне, не мае права вызначаць нi характару, нi памераў вiны.

Тым часам першыя дамоўнiкi наблiжалiся да Сан-Вiцэнтэ.

Першы, хто вельмi рана прыбыў у Сант-Вiцэнтэ, быў Яго Эмiненцыя бiскуп Авiлы дон Бласка дэ ла Куэста. Вялебны падрэ Дыега, якому паведамiлi пра гэта, пакiнуў вялебнага айца i, абмяняўшыся ў суседняй цэлi некалькiмi словамi з доктарам Гарсiя i з прызначаным для супольнага чування братам, пайшоў у рэфекторый.

Яго Эмiненцыя, хоць i прыехаў з вялiкiм дваром у атачэннi многiх прыёраў, прэлатаў i канонiкаў капiтулы, адразу пасля прыбыцця ў кляштар i пасля размовы з абатам пакiнуў усiх i чакаў айца Дыега адзiн. Убачыўшы яго, паспяшаўся насустрач, шалохцячы сваiмi дарагiмi фiялетамi.

Мiнулыя гады дадалi яго целу паўнаты, быў ён вялiкi, вельмi тоўсты, шырокi ў плячах, але пры ўсёй гэтай надмернай паўнаце поўны годнасцi.

- Вiтаю цябе, мой ойча, - сказаў гучным, яшчэ не старым голасам. - У якiх смутных акалiчнасцях сустракаемся праз столькi гадоў! Цi праўда, што стан вялебнага айца такi цяжкi?

- Праўда, - адказаў падрэ Дыега, - толькi на Бога можам ускладваць надзею.

- Ён прытомны?

- Спiць.

Пан бiскуп задумаўся.

- Так, цяжкiя гэта для ўсiх нас хвiлiны. Калi прачнецца вялебны айцец, я змагу яго ўбачыць?

- На жаль, - адказаў падрэ Дыега, - хай прабачыць Ваша Эмiненцыя, але гэта не здаецца магчымым пры стане, у якiм цяпер вялебны айцец. Лекар наказаў аберагаць яго ад усякiх узрушэнняў. Спакой, спакой i яшчэ раз спакой патрэбен яму больш за ўсё.

Яго Эмiненцыя не налягаў.

- Гэта праўда, маеце рацыю, мой ойча. Сапраўды, гукi свету не павiнны ў такую хвiлiну муцiць яго розум. Калi, аднак, ты ўспомнiў пра спакой, то, разумеючы яго глыбокi i iстотны сэнс, нельга ўявiць сабе, каб хто-небудзь з нас мог перад аблiччам смерцi мець спакой больш дасканалы, чым той, якi заслужыў сабе вялебны айцец. Сапраўды, мала каму дадзена пакiдаць гэты часовы свет са свядомасцю спаўнення справы дасканалай i трывалай. Ты, зрэшты, вялебны ойча, столькi гадоў прабыўшы ля яго, найлепей можаш зразумець i ахапiць тое, што нам, якiя стаяць далей ад яго асобы, уяўляецца толькi ў недакладных формах. З сапраўднай узрушанасцю гляджу я на цябе, мой ойча, колiсь мой сыне. Калi я вяртаюся ў памяцi ў тыя днi, як мы жылi побач i разам, мне здаецца, нiбы ад тых хвiлiн сплыў цэлы век.

- Так, - сказаў падрэ Дыега, - час той дзякуючы велiчы падзей сапраўды можа здавацца вельмi значным.

- Ён значны! Калi ў дзеях вера i праўда абаперлiся на падмуркi такiя роўныя i моцныя, як у нашыя часы i на нашых вачах? Немалое табе, мой ойча, выпала шчасце, што ў гэтай справе давялося табе браць удзел такi непасрэдны i важны. Памятаеш той дзень, калi я быў тым першым, хто прыйшоў перадаць табе вялiкую навiну?

Падрэ Дыега паглядзеў пану бiскупу проста ў вочы.

- Памятаю, Ваша Эмiненцыя.

- Я часта думаў, як гэта здарылася, што ў той час, у тыя даўнiя гады, вялебны айцец, хоць ён так мала ведаў цябе, намнога трапней i дальнабачней, чым я, твой прыёр, змог ацанiць сапраўдныя рысы твайго розуму i характару. Цяпер, праз столькi гадоў, калi мае тагачасныя страхi аказалiся, на шчасце, памылковымi, магу табе, мой ойча, сказаць, што быў ты тады прадметам маёй вялiкай трывогi.

Падрэ Дыега паглядзеў пану бiскупу ў вочы.

- Не зусiм разумею, што Ваша Эмiненцыя мае на ўвазе.

- Сваю памылку, - сказаў той. - Цi гэта праўда, што адзiн з тагачасных братоў, менавiта брат Матэа, наколькi мяне не падводзiць памяць, да таго зганьбiў сябе ератыцкiм адшчапенствам, што быў Святым трыбуналам адлучаны ад царквы?

- Так, - сказаў падрэ Дыега, - так, на жаль, усё яно i было.

- Цяпер усё разумею. Ён жа мне казаў на споведзi, як свайму настаўнiку, пра твае бунтарскiя нiбыта, а нават блюзнерчыя думкi. Спавядаўся i ў розных сваiх сумненнях, здаваўся поўны пакоры, сумленна прымаў вызначаныя яму цярпеннi... як я мог здагадацца, што адначасова i сваё аблiчча ўкрывае, i цябе плямiць?

Падрэ Дыега адказаў на гэта спакойна:

- Гэта звычайная зброя нашых ворагаў - хлусня i намовы.

- Сапраўды! А, аднак, хоць я i звычайны быў прыёр, не павiнен быў даць сябе ашукаць. Прабач мне, мой ойча, тую даўнюю памылку.

- Хто ж з нас не рабiў памылак? - сказаў падрэ Дыега голасам, поўным павагi i шацунку. - Не будзем пра гэта гаварыць, Ваша Эмiненцыя.