Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Вiтаўт, выслухаўшы гэтае апавяданьне, цяжка задумаўся: "Адпусьцiць Якуба на волю нiяк нельга, а пакараць - шкада..."

Над пляцам iзноў запанавала цiша. Дастойнiкi Суда нецярплiва пазiралi на Гаспадара:

- Што ён вырашыць?

Нарэшце, Вiтаўт, павярнуўшыся да Князя Жыгiмонта Карыбута, нерашуча спытаў:

- Як ты скажаш? Што зь iм рабiць?

- Пусьцi яго да мяне ў Дружыну, Гаспадарэ, i не пашкадуеш! - паўтарыў сваю прозьбу Князь.

- А ты, Князь Глiнскi, што ты скажаш?

- Даруйце яму, Ваша Высокасьць! Адкупiў ён свае грахi, пад Камянцом... Хай iдзе куды хоча!

- А ты?... - павярнуўся Вiтаўт да Пасаднiка Вiленскага.

- Волю, Ваша Высокасьць! Дайце яму волю!

- А ты, Сiла?

- Волю, Ваша Высокасьць!

I так, па парадку, усе Дастойнiкi Суда высказалiся за апраўданьне Якуба. Нi адзiн не прамовiў слова супраць. Толькi й чуваць было: Волю! Волю! Волю!...

Вiтаўту й самаму хацелася адпусьцiць Якуба, але трэба было неяк абмежаваць яго волю, каб адчуваў, што за беззаконьнi свае кару нясе. I вось, прагучэў вырак:

- У працоўныя Дружыны - на будову дарог, мастоў i ўмацаваньняў! Усiх! Сыча й апрышак! Да нашага наступнага загаду.

Буйныя крыкi радасьцi заглушылi шчырую падзяку Якуба.

Ваявода Фёдар зьбег з падвышэньня й абняў узрушанага былога атамана апрышак, а цяпер працоўнага дружыньнiка...

Не падзяляў агульнай уцехi толькi адзiн чалавек - Прышынскi. Прымасьцiўшыся з тылу радаснай грамады апрышак, ён курчыўся ад праймаючага страху. Цэлую ноч, седзячы ў вязьнiцы, ён надумваў, што будзе казаць на Суду. Як давядзе сваю нявiннасьць, выставiць вiнаваўцам усяго Ваяводу Фёдара й Станiслава. Давядзе, што Крыжацкую Харугву здабыў у жорсткiм баю зусiм сумленна, а грошаў нiякiх i ня бачыў... Шмат плянаў перабраў ён у галаве, i ўсе яны былi адзiн аднаго лепшыя. У марах бачыў, як Вiтаўт ласкава падасьць яму руку, як верне назад у Камянец i прызначыць тамтэйшым Войтам. А Ваяводу Фёдара кiне ў падзямельле, закутага ў кайданы, i разам зь iм таго воя, што сьведчыў пра здарэньне пад Готэсвэрдэ. Разгулянае ўяўленьне малявала яму, што абвiнавачаны Ваявода Фёдар упадзе перад iм, Войтам Прышынскiм з Камянца, на каленi й будзе малiць аб лiтасьцi, а ён, горда адвярнуўшыся, са ўсяго размаху вытне яму нагой у твар i, зварочваючыся да Вiтаўта, прамовiць: "Няма лiтасьцi, i быць ня можа, над здраднiкам i йлгуном!"...

Але, вось зараз, калi настаў час адказваць, Прышынскi здрантвеў i разгубiў усе пляны. Застаўшыся самотна на пляцоўцы падсудных, ня вытрымаў пад суровымi вачамi Гаспадара ды Высокiх Дастойнiкаў, i ўпаў на каленi зь енкам:

- Лiтасьцi... Каюся...

Канцлер iзноў выступiў уперад i прачытаў Скаргу. Яна была кароткая, але забойчая. I допыт, таксама, быў кароткi.

Прышынскi ў адчаi прызнаў сваю правiну, спадзяючыся гэтым зьмякчыць вырак. Мiж iншым разказаў i пра Платона Скабеля, якому даваў прытулак у сваiм Замку, хаця й ведаў, што ён займаецца рабункам i душагубствам...

Судзьдзi выслухалi яго споведзь моўчкi, з агiдай адвяртаючыся, каб не сустракацца зь яго молячым позiркам. На запытаньне Гаспадара, кожны з Дастойнiкаў станоўча прамовiў:

- Сьмерць!

Толькi Ваявода Фёдар, а за iм i Сенька з Пагосту, запрапанавалi пазбавiць яго маёмасьцi, ды "няхай iдзе куды хоча..."

Прышынскi з надзеяй глядзеў на Вялiкага Князя...

Вiтаўт устаў i прамовiў:

- За здраду, за хлусьню, ты мусiш памерцi!

- Не магу!... - закрычаў бядак. - Ваша Высокасьць, не магу!... Я жыць хачу... Лiтасьцi... - i папоўз к падвышэньню...

- Ён ня можа сам! Занадта палахлiвы! - у гневе ўказаў на яго рукой Вiтаўт i, зiрнуўшы на варту, загадаў: - Узяць гэту брыдоту! Зьняць галаву й закапаць у гной!...

Падхапiлi вартаўнiкi Прышынскага й пацягнулi прэч. Доўга яшчэ чулiся яго крыкi й маленьнi...

Суд скончыўся. Гаспадар, аглядзеўшыся й прыкмецiўшы Кандрата й Кiрыма, знакам паклiкаў iх да сябе. I, калi абодва наблiзiлiся, прыветна прамовiў:

- Кандрат Тур, ты ўжо другi раз паслужыў мне. А верную службу й адвагу трэба ўзнагароджваць спаўна, пагэтаму... Укленч!

I, праз кароткi час, стары шукач прыгод Кандрат Тур цалаваў руку Вiтаўта, трымаючы залаты пас i шпоры. У дадатак пайшоў маёнтак у Быстрыцы.

Кiрым з гонарам прыняў ад Гаспадара ўпрыгожаны самацветамi меч i залаты нашыйны ланцуг, але адхiлiў прапанову перайсьцi Сотнiкам у Татарскi полк пад каманду Хана Саладзiна, а зажадаў застацца пры Ваяводзе з Грозава ў якасьцi збраяносца[41].

Мiколку, з волi Вiтаўта, прыгарнуў Архiрэй Цамбляк i паабяцаў у Наваградку аддаць да навукi. Хлапец з уцехi нават забыўся й падзякаваць.

28. НА ВЯЧЭРЫ

Васiль весела падганяе каня. У празрыстым палудзенным апары ўжо адзначылiся вежы й Царкоўныя купалы Полацку. Старадаўняя сiвая Сталiца купаецца ў зеленi прысадаў i зiхацiць золатам у праменьнях вяснавога цёплага сонца. Белакаменныя муры Замку й Сабораў, ласкава, i ў той-жа час паважна, клiчуць здалёк сваiм урачыстым хараством. Сталёвым бляскам прамянее магутная Дзьвiна, i як-бы пераконвае разгуляўшуюся Палату.

Мiмаволi наплывае ў душу гордасьць i радасны ўздым. Крадком, Васiль кiдае позiрк на свае шпоры - як пышна яны блiшчаць. Здаецца, вось такая маленькая рэч - залатыя шпоры, а якога духу яны надаюць. Шчасьлiвы той, хто мае гонар iх насiць! Зь iмi прыходзяць: пашана, гонар, багацьце й упэўненасьць у самiм сабе. Васiль радуецца! А зь iм, здаецца, радуецца й увесь Сьвет.

- Ну! - гукае ўбуджаны Драб з Копыля. - За мной! - i пускаецца ўскач з узгорка.

Зь лязгатам i гiкам нясуцца сьледам: збраяносец, стрэмяны й поўтузiна вояў пачоту. Вiхурой праносяцца па слабадзе й выяжджаюць к беламу гарадзкому муру.

Вартавыя ў браме пачцiва салютуюць. Дзясяцкi прыветна ўсьмiхаецца...

Дарогу разпытваць ня трэба. Васiль ведае Полацак так, як свой родны Копыль. Таму, не затрымваючыся, кавалькада выносiцца на брукаваную вулiцу й заварочвае к Верхняму Замку. Прахожыя аглядаюцца ўсьлед запаленым коньнiкам, i сэрца Васiля напаўняецца яшчэ большым гонарам (ён яшчэ не прызвычаiўся да свайго новага стану). З вокнаў, час ад часу, высоўваецца прыгожая галоўка маладзiцы, i доўга махае хусткай белая ручка, усьлед усьмехненым воям. Хай бы цяпер забачыла...

Вясна вакол, i ў грудзях кiпiць маладая кроў... Вясна!...

Князь Брачыслаў Альгердавiч якраз адпачываў у парку, калi яму далажылi аб прыезьдзе ганца з Трокаў.

- Вядзiце сюды! - пахмура прамовiў ён. - Тут i прыйму яго...

Пасьля ад'езду Вiтаўта з Полацку, памiж iм i Князем Брачыславам устанавiлiся напружаныя адносiны. Ня мог Брачыслаў прабачыць Гаспадару за тое, што ён перадаў каманду над Дружынамi маладзейшаму векам Князю Жыгiмонту Карыбуту. Скрыўдзiўся Брачыслаў моцна, бо заўсёды й паўсякчас шанаваў Вiтаўта, ды служыў яму верай i праўдай.

А Гаспадар, са свайго боку, адчуваючы насьцярожанасьць Брачыслава, i не здагадваючыся, чым яна выклiканая, з падозрай глядзеў у бок Князя Полацкага роднага брата Караля Ягайлы й, значыць, прэтэндэнта на Вялiкакняжы Пасад.

Не дайшоўшы некалькi крокаў да Князя, Васiль ветлiва пакланiўся й, зьняўшы шолам, прамовiў:

- Ад Гаспадара Вялiкага Князя Лiтоўскага, Вiтаўта Кейстутавiча, ушанаваньне табе, Княжа Брачыслаў Альгердавiч!

- Што жадае ад мяне Гаспадар наш, Вялiкi Князь? - спытаў, гледзячы кудысь убок, Брачыслаў абыякавым голасам. Ён чакаў пачуць у адказ нешта непрыемнае, балючае, бо за гэты час, у думках, вытварыў перакананасьць, што Вiтаўт шукае сваркi, каб усунуць яго з Полацкага Пасаду.

- Яго Высокасьць, Гаспадар Вялiкi Князь, жадае бачыць Вашу Сьветласьць у Троках. Не пазьней як за тры тыднi! - голас Васiля гучаў як загад.

- Ну, я так i ведаў! - не ўтрымаўся Князь i, гнеўна зiрнуўшы на ганца, запытаў: - Цi ведаеш, для чаго гэта яму спатрэбiлася? Даў-бы ўжо супакой пад старасьць!...

Васiль зразумеў, што робiцца ў душы гэтага слаўнага воя, бо чуў у Троках аб непрыязьнi Вiтаўта, i пасьпяшаў з адказам:

- Яго Высокасьць хочуць чуць радаў Вашай Сьветласьцi на нарадзе!

- Што?! - аж падскочыў ад неспадзеўкi Князь i, ня верачы сваiм вушам, загадаў: - Паўтары яшчэ раз тое, што ты толькi-што сказаў!

- Яго Высокасьць хочуць чуць радаў Вашае Сьветласьцi на нарадзе!... усьмiхаючыся, паўтарыў Васiль.

- Ты пэўны таго, што кажаш?... I ўсьмiхацца пакiнь, вялiкае вагi ты весткi прывёз! Давай граматы!

- Зусiм пэўны, Ваша Сьветласьць! Вось граматы...

- Гм... - толькi й прамармытаў Князь, прымаючы скрутак. Ён разгубiўся. Надта-ж неспадзявана прыйшлi гэтыя запросiны й захапiлi зьнянацку. Але сумневу не магло быць - ганец трымаўся пэўна, ды ў дадатак, усё гэта было вельмi падобнае на Вiтаўта, зь ягонымi маланкавымi рашэньнямi. Аднак, апроч радаснага ўсхваляваньня (старая крыўда ўжо забылася, здавалася ня вартай увагi) у душу Князя закралася падозра - а што, калi Вiтаўт рыхтуе нейкi страшэнны ўдар, якi скрышыць адным махам усе надзеi й самаго Брачыслава...

- Дык калi, кажаш, Гаспадар жадае бачыць мяне?

- Не пазьней трох тыдняў!

- I дзеля чаго?

- Прадбачыцца сустрэча з Каралём Ягайлам!

Князь задумаўся - калi-б Вiтаўт задумаў якiя падкопы, дык пашто яму было прысылаць гэтага, такога шчырага на выгляд, Драба? I спатканьне з Каралём, а Брачыслаў брата ненавiдзеў...