Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

У Мiру даведалiся, што Ваявода едзе ня сам. Спадарожнiчаюць яму: нейкi Князь i высокi санам духоўнiк. Усе тры зь вялiкiмi пачотамi й вельмi сьпяшаюцца. Але Васiль уцешыўся весткай, што, нягледзячы на папярэднюю пасьпешнасьць, Ваявода затрымаўся тут даволi доўга, i выехаў толькi сёньня ранiцай. Нават болей, ён хацеў застацца яшчэ на адну ноч.

У Нясьвiжы было тое самае. Нават здалося дзiўным, не падобным на Ваяводу Фёдара: то крайняя пасьпешнасьць, то невытлумачальная маруднасьць пад канец падарожжа.

Падсiлкаваўшыся амаль на хаду, Васiль iзноў рушыў у пагоню з думкаю: "Сёньня да вечара трэба абавязкова дагнаць!"

- Ходу! Ходу! - гукае ён i прышпорвае каня.

I яго пачот з грукатам i ляскам зброi нясецца па абшарах Случчыны. Мiльгаюць масткi, пералескi, балотцы, палеткi з адзiнокiм аратым, вёскi й хутары, патанаючыя ў зеленi садоў.

Радаснае трымценьне прабягае па жылах стомленых коньнiкаў пры вiдзе роднага кута. Паўгода таму, выяжджалi адсюль па засьнежаных дарогах, а зараз трапятлiвая сьвежая зелень, стракаты дыван лугоў, прыманьлiвы цень садоў i лясоў. Нават хмары шэрага пылу, i тыя, нiбы, вiтаюць падарожнiкаў.

Недалёка ўжо й Копыль. Уперадзе калыхаецца ды ўецца вялiзарная хмара пылу, суцэльнай завесай засланяючы дарогу, i асядаючы далёка, далёка, на сенажацi...

- Ну, здаецца, яны! - гукае Васiль i паддае ходу. - Бач якую хмару паднялi, нiбы полк цэлы...

Сонца прыпякае ўжо па-летняму. З вышынi блакiтнага неба, яно весела адбiваецца ў сталi ўзбраеньня й трапяткiмi зайчыкамi прабягае па ценiстых прысадах дарогi.

Хмара пылу ўжо зусiм блiзка. Прыўзьняўшыся на страмёнах, Васiль, нават адрозьнiвае ў ёй паадзiнокiх коней... I раптам, аж не паверылася адразу, выразна абазначылася рагатая галава: карова! За ёй другая, трэцяя... Збоку выскачыла цяля... Вялiзарная чарада быдла...

- Каб цябе Пярун ясны! - не вытрымвае разчараваны Васiль i зварочвае з дарогi на мяккi мурог сенажацi.

Разагрэўшыяся конi нецярплiва фыркаюць, тузаюць павадамi, разьлiваючы малiнавы перазвон збруi.

Чарада быдла з рыкам i мыканьнем, паважнай i нясьпешнай хадой пасоўваецца наперад. Ноздры падарожнiкаў казыча знаёмы пах малака й гною.

Нарэшце паказваецца стары пастух з даўжэзнаю пугай.

- Гэй, дзядзька! Пачакай! - кратае каня Васiль. Цi ня бачыў, як тут праяжджаў Ваявода з Грозава?

Пастух моўчкi спыняецца, зь цiкавасьцю разглядаючы ўзброенных коньнiкаў. Паступова яго твар разплываецца ў радасную ўсьмешку, i ён кажа:

- А я цябе ведаю, сынку! Дарма, што ты зараз такi пышны. Пазнаў! Пазнаў! Ты-ж з Копыля? Праўда?...

- Праўда, праўда! - гарачыцца Васiль. - Цi бачыў Ваяводу, пытаюся?

- Бачыў... Як ня бачыць... А ты-ж Трахiмаў сынок, праўда? Васiлёк Трахiмаў?... Я-ж цябе яшчэ вось такiм памятаю, - паказвае дзед на локаць ад зямлi, - i Марыльку таксама... Дзе-ж яна, сiрацiнка бялявенькая?...

- Цi даўно Ваявода праехаў? - мала не крычыць зь нецярплiвасьцi Васiль. Будзеш ты адказваць цi не?

- Буду, сынок, буду... А вашае папялiшча так i стаiць непрыбранае пасьля басурманскай пажогi... - правiць сваё пастух, як-бы не заўважаючы нецярплiвасьцi Васiля. - Думалi мы ўжо, што й ты з Марылькай дзесь Богу душу аддалi, ажно бач! Жывы! Ды не абы як - Драбам пасаваным стаў!... Зь вялiкiм пачотам вандруе... А Ваявода вось толькi-што праехаў. На Копыль папраставаў... Ды пачакай-жа трохi... Дай нацешыцца на цябе... - ухапiўся стары за стрэмя, бачачы, што Васiль заварачвае каня. - Дай хоць разгледзець, а Ваяводу пасьпееш дагнаць. Як раней - дык, бывала, i не адчэпiсься: то дуду яму зрабi, то лук, а зараз паглядзеце на яго - заганарыўся... - у голасе старога не адчувалася нiякай крыўды, нягледзячы на яго словы - вiдаць, сапраўды цешыўся з сустрэчы. Яго вочы, пад густымi белымi брывамi з ласкай, нават пяшчотай углядалiся ў твар Васiля. I той ня вытрымаў - саскочыў з каня. Абняўшыся й тройчы пацалаваўшыся, вiнавата прамовiў:

- Прабач, дзедка Пiлiп, не пазнаў адразу, хаця й мала ты зьмянiўся, а як прыпамянуў ты дуду ды лук...

- Ну вось, бачыш, сынку, а я ўжо й скрыўдзiцца хацеў. Дарма, што ты Драб, а я пастух... А апасаваў цябе хто? Можа, сам Гаспадар? Га?

- Ён Сам!

- Бач ты! Да чаго дажыў?! Шкада, Трахiма няма, Царства яму Нябеснае, вось-бы ганарыўся... А за што-ж гэта ласка Яго такая?

- Апрышак злавiў, дзедка, вось i апасаваў!

- Ага! - спаважнеў дзед. - Гэта, знацца, за апрышак? За гэта варта! Можа самаго Скабеля ўзяў? Ён тут натварыў бяды... А яшчэ людзi кажуць, што Войтам быў...

- Не, дзедка, не Скабеля. Сыча, калi чуў?

- Можа й чуў калi, але не прыгадаю. Напэўна не такi душагуб як Скабель гэты. Вось каго трэ' злавiць! Людзей тут набiў бязьвiнных... Грозаў спалiць хацеў, ды, дзякаваць Богу, убераглiся... А на мой розум, калi ён Войтам быў, дык чаго ў апрышкi лезьцi? Хiба завiнiў дзесь...

- Яго наш Ваявода зь сядла выбiў i нешта сказаў такое, што той са сьвету зьнiк, а зараз у апрышках апынуўся. Але ня доўга ён пагуляе!

- Ня доўга, кажаш? Ну дай Бог, каб твае словы ды Богу ў вушы! - стары хiтра зiрнуў на Васiля. - Можа, калi ты яго, Васiлёк, зловiш, то цягнi яго паганага ў Копыль... Мы яго капой на той сьвет адправiм, добра?

- Добра дзедка... Але мне ўжо...

- Ну, ну, - перабiў дзед. - Бачу, нецярплiвiсься. Дык яжджай ужо, сынку, яжджай...

Васiль зь лёккiм сэрцам ускочыў у сядло й, махнуўшы дзеду рукой, галёпам пусьцiўся па дарозе.

Пастух доўга глядзеў яму ўсьлед...

- Бач, як яно на сьвеце бывае! - прамовiў ён задумлiва. - Хто-б то сказаў, што Васiлёк, якi хвасты цялятам накручваў, Драбам стане?... Ды яшчэ з рукi Самаго!... Унь як яно бывае!

А Васiль, у гэты час, ужо скакаў па вулiцы свайго роднага мястэчка, разганяючы чародкi крыклiвых гусей i курэй. Спынiлiся каля карчмы, але Ваяводы тут ужо не было - без затрымкi прайшоў на Грозаў.

- На конь! - гукнуў Васiль, выбягаючы з карчмы, i з разгону ўскочыў у сядло, амаль не абапiраючыся на стрэмя.

- Бач ты яго! - зьдзiвiўся карчмар. - Хлёсткi Драб! У поўным узбраеньнi ўскочыў... Ня бачыў я яшчэ такога на сваiм вяку, хаця й да сiвых валасоў дажыў...

А зялёны плашч Васiля ўжо трапечацца на ветру, далёка за ваколiцай...

Сонца прыкметна схiлiлася да пушчы. Доўгiя ценi коньнiкаў выцягнулiся за край дарогi, i, як птушкi, перапырхваюць праз кусты, масткi, гарбы...

Дарога, выгiнаючыся, пайшла празь лес. Зрабiлася трохi вiльготней, i запахла грыбамi, мохам ды прэлымi лiстамi. Стомленыя ўшчэнт конi збавiлi ход. Васiль са злосьцю пачаў пароць шпорамi ў цяжка ўздымаючыяся бакi свайго Булана. I ў гэты момант, з-за павароту дарогi, паказалiся чырвоныя плашчы...

- Нiяк, тут сам Жыгiмонт Карыбут?! - ускрыкнуў Васiль, мiмаволi нацягваючы павады.

Сумнiву быць не магло: толькi асабiсты полк Князя Жыгiмонта насiў чырвоныя плашчы з вышытай на левым плячы залатой сякерай. "Тапорнiкi", як iх называў народ, таксама прыкмецiлi Васiля, i вокрык:

- Валяць! Валяць![42] - залунала над пушчай.

Наступiўшае спатканьне моцна зьдзiвiла Васiля, бо Ваявода Фёдар, хаця й узрадаваўся, аднак быў маўклiвы й пахмурны, нейкi як сам ня свой - нiчога не разказваў i анi аб чым не разпытваўся. У часе далейшае падарожы, Васiль часта лавiў на сабе яго задумлiвы позiрк...

Князь Жыгiмонт таямнiча пасьмiхаўся й, накручваючы даўгi вус, вясёла падмiргваў Архiрэю Цамбляку, якi, у сваю чаргу, мала не душыўся стрыманым рогатам...

"Якая iх трасца дрэнчыць?... Можа, п'яныя?" - рашыў Васiль i перастаў зьвяртаць увагу на захаваньне сваiх высокiх спадарожнiкаў, тым болей, што яго стан не дазваляў яму першым пацiкавiцца, у чым рэч. Так на гэтым i засталося...

У Грозаве пераначавалi. Ранiцай, добра пасьнедаўшы, рушылi ў Слуцак. Ваявода Фёдар прыкметна марудзiў з ад'ездам, але рабiў выгляд, што сьпяшаецца й падганяе iншых. Нечага падобнага зь iм нiколi яшчэ не было, i чым далей тым болей Васiль чухаў патылiцу, намагаючыся разгадаць, у чым рэч. Але як-жа ён зьдзiвiўся, нават не хацеў верыць вачам, калi ўбачыў, што Ваявода, выехаўшы трохi наперад, прыклаў да вуснаў баклагу.

"Зь iм нешта ня так! Зроду ня пiў у дарозе, дый баклагi нiколi не вазiў пры сабе..." - i, папрасiўшы ў Князя Жыгiмонта дазволу, Васiль прышпорыў каня.

- Ваша Сьветласьць! - параўняўся ён зь Фёдарам. - Выбачыць мне прашу, але, можа, я магу што парадзiць... цi памагчы?

- А, Васiль! - устрапянуўся Ваявода. - Добра, што дагнаў мяне... Ведаеш, хачу табе сказаць... - i замоўк - вiдаць, стараючыся падабраць словы. Так i ехалi моўчкi, адзiн цяжка задумаўшыся, другi заклапочаны й устрывожаны...

"З Ваяводай нешта здарылася, i не на жарт..."

Князь Жыгiмонт, усё так-жа вясёла, накручваў вусы...

* * *

Марыля ў гэты дзень прачнулася вельмi рана. Яшчэ перадсьвiтальная зара трапятала ў глыбокай нiшы замкавага вакна. Дзiўны сон прысьнiўся ёй: Нiбы йдзе яна па бярозаваму гаю й размотвае клубкi тонкай пражы. Сьвiст i шчалкаваньне салаўёў аж зьвiнiць у вушах, а нiткi кладуцца на сьвежую расiстую траўку, пышныя папарацi, аплятаюць самотную рамашку й, падхопленыя ласкавым ветрыкам, уздымаюцца ўвысь ды асядаюць на галiны высокага дуба. Пералiвiсты сьпеў салаўёў як-бы набiрае строю i, вось, здаецца, у iм прамiльгвае знаёмая мэлёдыя. Але якая?... Неяк не ўхапiць, не разабраць... I так цяжка робiцца на душы, так хочыцца прыпомнiць гэты, нiбы знаёмы, напеў, а ён высьлiзгваецца, не даецца... I бачыць яна, што нiткi на дубу ўсе павязаныя ў вузьлiкi й паблытаныя. Але вось салаўiны напеў гучнее, i Марыля з палёккай як-бы разрозьнiвае словы: