Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

...Вернесься са славаю,

Сонцу, ветру брат,

Выйду я, сустрэну,

Князем буду зваць. Э-э-э-х

Сонцу ветру брат...

I так робiцца прыемна, соладка на сэрцы, лёкка на душы... А напеў гучнее, гучнее, i... раптам, як-бы сьлiзгаючыся па разьцягнутай нiцi, на дуб узьлятае сокал... Але вось няма ўжо нi дуба, нi сокала, а сярод зарасьнiку стаiць стройны вой у чорным панцыры. Твар воя заслонены баявым забралам... Яна йдзе яму насустрач, а салаўi пяюць, аж глушаць... I ён, убачыўшы яе, кiдаецца ўперад ды бярэцца рукамi за шолам. Вось, вось ён здыме яго, i яна ўбачыць твар... Вось... Вось... - але сон зьляцеў з павек.

- Гэта быў ён! Фёдар! - шапоча Марыля, углядаючыся ў цёмную столь. - Гэта ён! - Яна спрабуе заснуць iзноў, каб працягнуць чароўны сон, але сэрца глуха калоцiцца ў грудзях i не дае...

* * *

Каля абеду, вярнуўшыся з Царквы, Марыля знайшла старога Бая ў кузьнi. Стары, ня маючы чаго рабiць, кляпаў малатком пагнуты нагруднiк ад панцыра.

- Можа пойдзеце з намi ў лес? - гукнула яна. - Дзяўчаты па венiкi зьбiраюцца.

- Чаго-ж, можна, - пагадзiўся стары. - А цi шмат вас, сакатух, пойдзе?

- Шмат, дзедка! Зося, я, Тэкля, Палашка...

- Пачакай! Пачакай! - замахаў Бай рукамi. - Бач ты, засакатала, усяроўна не ведаю ўсiх... А цi хутка выбiраецеся?

- Зараз-жа! Вунь i Ганна з Волькай бягуць...

- Дык пачакайце трохi, - засьпяшаўся Бай, скiдаючы скураны фартух. - Пайду драбiны запарагу...

- Дык даганяйце нас! Мы ў Бранавiцкi беразьняк пойдзем.

Бай замармытаў нешта сабе пад нос аб кабечай няўседлiвасьцi й трушком пусьцiўся да стайняў.

Дзяўчаты-ж, узрастаючай грамадой падалiся да Вiленскае заставы й, мiнуўшы рагаткi, запылiлi па шляху, зьбiраючы прыдарожныя кветкi. Зацягнулi песьню.

Бай дагнаў iх ужо далёка за гарадзкiмi ўмацаваньнямi. Амаль кожная зь дзяўчат ужо пасьпела сьплясьцi вянок i прыбраць iм галаву.

- Дзеванькi! Давайце й дзядзьку Баю вяночак сьпляцём![43] - весела ўскрыкнула круглатварая Зоська. - Га?

- Сьпляцём! - разьнесься радасны выгук, i ўся дзявочая грамада кiнулася йзноў зьбiраць кветкi.

- Я вам сьпляту! - зарычэў Бай, патрасаючы пугай. - Так сьпляту, што лыткi паабмочваеце! Безсаромнiцы! - але, ня надта давяраючы сваiм пагрозам, пасьпяшаў мацней нацiснуць на галаву свой шолам, якi да таго бразгацеў на дне возу.

Як i спадзяваўся Бай, пагроза не памагла. Дзяўчаты хутка ўправiлiся зь кветкамi, абляпiлi старога як мухi, выдралi з рук пугу, сьцягнулi шолам i з рогатам надзелi вянок на яго сiвую галаву. Бай паспрабаваў скiнуць яго, але йзноў грамадой навалiлiся дзяўчаты й прыгразiлi прышчапiць, калi толькi паспрабуе дакрануцца да вянка. А вясёлая Зоська - ухапiла Бая за шыю, пацалавала ў сiвыя вусы й закрычала:

- Дзядзька Бай! Якi-ж ты прыгожы! Прысылай да мяне сватоў, рушнiком падарую!

- Апсiк, безсаромнiца! - раззлаваўся стары, выцiраючы вусы. - Паткнiся яшчэ раз, то як задзяру спаднiцу ды выхвастаю пугаўём, перастанеш са старога насьмiхацца!

Дзяўчына жартаўлiва надзьмула вусны й, зварочваючыся да сябровак, тоненькiм галаском залямантавала:

- А мiленкiя мае, а даражэнькiя. Цi-ж бачылi, цi чулi? Ня хоча мяне гаротную, сiрату безпрытульную... А я-та сама яму набiвалася... - i, раптам састроiўшы вочкi, павярнулася к Баю. - Цi мо' я не прыгожая? Цi мо' ня круглая? Паглядзi на мяне! - яна падперлася ў бокi й, пад агульны рогат, павярнулася на пятах. - Ну, што скажаш?... Маўчыш?... Пэўна, спадабалася!

- Ды няма чаго й казаць, - зьбянтэжыўся Бай. - Дзеўка ты прыгожая! Каб дзясяткаў пяць гадкоў скiнуць, дык ужо й не адчапiўся-бы ад цябе. Умееш круцiць хвастом, хоць куды...

- Ага! Ну дык давай тады руку! - узрадавалася Зоська ды з дапамогай Бая ўскочыла на воз. - Паедзем разам, як маладыя, а дзяўчаты хай пехатой iдуць. Но-о-о! - уструхнула яна лейцамi. Драбiны йзноў зарыпелi па пыльнай дарозе.

У гэты час, недалёка ўперадзе, праз Бранавiцкi беразьняк, бразгатаючы зброяй, рысiў Ваявода Фёдар са сваiмi спадарожнiкамi. Васiлю ён так нiчога й не сказаў...

Выяжджаючы зь лесу адзьдзел першая заўважыла ўся тая-ж Зоська. З вышынi возу ёй выразна было бачна, як на ўскраiне лесу зьявiўся чорны коньнiк. За iм другi, i адразу замаячылi, закалыхалiся разгорнутыя Харугвы й сьцяжкi на дзiдах. Яна нават трохi спалохалася й закрычала:

- Войска! Дзеванькi, войска! - ды пасьпешлiва, сама ня ведаючы чаму, затузала лейцамi. Конi ўздыбiлiся, захрапцелi й сталi ўпоперак дарогi.

- Чаго шморгаеш лейцамi, як стары порткамi! - забурчэў Бай, саскокваючы з возу. - Ну войска. А што з таго? Хай сабе й войска... Бачыш-жа, што не татары, сарока...

А войска наблiжалася...

Марыля, як толькi пачула Зоськiн крык, адразу адчула, як нешта цяжкое падступiла к сэрцу й жалезнымi абручамi сьцiснула каленi. Яна з трывогай i надзеяй прыгледзелася да пярэдняга воя, але густая хмара пылу захiнула яго постаць. Толькi чорная грыва каня ды чорны плашч вiхрылiся на скаку. Аднак нешта невытлумачальнае падказвала дзяўчыне, што гэта ён - той, каго кахала, аб кiм марыла й чакала. Ёй здавалася зусiм зразумелым, што й ён нецярплiва йрвецца да яе. Iнакш яна й не ўяўляла сабе Фёдара. I хаця мiж iмi нiчога не было сказана, i нi рухам, нi позiркам ня здраджана пачуцьцяў, яна была пэўная Фёдаравага каханьня. Ня толькi пэўная, а нават, часамi здавалася, што ўсё ўжо дамоўлена, вырашана, застаецца толькi яму вярнуцца... I зараз, убачыўшы наблiжаючаеся войска, душой адчула, што гэта ён, i, нi аб чым ня думаючы, кiнулася бегма насустрач...

Бай з падозрай нахмурыўся. Сваiмi старэчымi вачамi ён ня мог яшчэ разабраць колераў на дзiдах. Дзяўчаты прымоўклi й нерашуча пераглядалiся...

Выехаўшы зь вiльготнага ценю беразьняку, вачам Фёдара адчынiлася знаёмая, залiтая сонцам раўнiна, з завiлiстай пыльнай дарогай на Слуцак. Далёка ўперадзе - стракатая грамадка людзей варушылася каля параконнага возу...

Не затрымваючыся, Ваявода лёкка паскакаў па мяккай палявой дарозе. Ззаду чулася пабразгваньне зброi не адстаючага Васiля. У вушах пасьвiствае вецер, i гучна кракае конская селязёнка...

Раптам аж нешта кальнула ў грудзi. Фёдар убачыў, як ад грамадкi людзей адзьдзялiлася жаночая постаць i, выцягнуўшы ўперад рукi, бегма пусьцiлася насустрач...

Убачыў гэта й Васiль - ён адразу пазнаў сястру.

"Бедная Марылька... Так знудзiлася!" - падумаў ён. Захацелася паддаць шпорамi, вынесьцiся ўперад i абняць яе - бедную сястрычку, прыцiснуць да грудзей, ды пацешыць радаснымi навiнамi аб Гаспадарскай ласцы, аб дастатку й багацьцi... Аж сьлёзы выступiлi ў беднага Васiля ад разчуленасьцi. Аднак уперадзе скача Ваявода, i выпярэджваць яго нельга. Васiль не адрывае радасных вачэй ад каханай сястры, i ўжо... гатовы прамаўляць ёй словы пацехi... Ужо блiзка... Блiзка... Аднак...

Марыля спыняецца пасярод дарогi й, задыхаючыся ад хуткага бегу, крычыць:

- Фёдар! Каханы мой! - твар яе пламенiцца, вочы iскрацца, i высока ўздымаюцца грудзi...

Ваявода на поўным скаку асаджвае каня й, нiзка перагнуўшыся ўбок, падхоплiвае яе ў сядло...

- Як гэта? - зьбянтэжана аглядаецца Васiль, ня верачы сваiм вачам. Марыля... Ваявода... Хто-ж бы сказаў?... А я?... Вось табе й маеш! Не, як-жаж гэта?...

А шчасьлiвая маладая пара ўжо скача далей, шчыльна прытулiўшыся адно да другога. Моцная рука Фёдара пяшчотна трымае дарагую ношу, а Марыля, плачучы ад радасьцi, углядаецца ў яго мужны й прыгожы твар.

- Фёдар... - шапоча яна. - Ты мой?...

- Твой, мая каханая!... Твой, да скананьня!...

Прасьлязiўся й стары Бай, разабраўшыся ў здарыўшымся. Забыты вянок споўз яму амаль на нос i казыча пад вокам намоклымi ад сьлёз пялёсткамi. Зоська, падабраўшы спаднiцу, саскочыла з возу й, сама ня ведаючы чаго, схавалася за атарапелых дзяўчат...

Не апрытомнеўшы яшчэ Васiль, адчуў, як на плячо яму лягла цяжкая рука, i голас Кандрата Тура прамовiў:

- Ну вось, а цяпер будзем дзеўку прапiваць! Цi што?...

- Ды яно нiбы так... - пагадзiўся Васiль. - Толькi як-жа яно атрымоўваецца? Калi-ж яны? Так цi што?

- Тады, як мы i ты спаў! - супакоiў Кiрым.

- На гэтым i маё сватаўство канчаецца! - задаволена накручваючы вуса, прамовiў, пад'яжджаючы, Князь Жыгiмонт. - Але рушнiка ўсёроўна не падарую! Такi ўжо звычай! - i, трохi памаўчаўшы, павярнуўся да Архiрэя Рыгора. - А цяпер, няхай Ваша Прэасьвяшчэнства не марудзiць, бо й мне ня церпiцца за вясельны стол сесьцi, дый iм... - усьмiхаючыся, паказаў ён на аддаляючыся вiхрык пылу, падняты капытамi Фёдаравага скакуна...

30. ТУТ I ТАМ

Вясельле было гучнае. Гасьцям ня ведалi лiку. У Слуцку, Грозаве й Копылi два тыднi не змаўкалi песьнi й покатам валялiся п'яныя. Тады йзноў два тыднi апахмялялiся. Навакольны народ чатыры тыднi пiў бяз просыпу.

На вясельных турнiрах i гонках - удзельнiчалi паўсотнi ведамых Драбаў i Рыцараў. Шаснаццаць зь iх было цяжка параненых i чатыры забiтых. Мова аб вясельлi разышлася па ўсёй Лiтве, а чужаземцы вынесьлi яе ў далёкiя куткi Эўропы, i нават Палястыну.

Васiль усё нiяк ня мог паверыць у здарыўшаеся й, абдымаючыся зь Князем Жыгiмонтам, мармытаў:

- Як-жаж так?... Нечакана, негадана!...

- Так яно й бывае... Як зь неба... - ледзь варочаючы языком адказаў Князь, забыўшыся, што ведаў аб рыхтаваным сватаўстве, i нават, што сам быў сватам.