Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Васiль спрытна адвёў удар i, у некалькi заходаў, абяззброiў працiўнiка, выбiўшы яму меч з рук.

Бачачы, што тут ня жарты, i апынуўшыся ў такiм бязвыхадным становiшчы, шляхцiц кiнуўся ўцякаць. Аднак не пасьпеў ён зрабiць i некалькi крокаў, як Васiль ухапiў яго ўпоперак i, падняўшы над галавой, перакiнуў цераз забарола ў непраглядную ноч. З гучным енкам бухнуўся бядак у цёмную ваду рова. Сьледам паляцеў меч.

Узбуджаны й разьюшаны Васiль накiраваўся назад у залю, з намерам спытаць у Князя Брачыслава, што мае значыць гэты начны напад. Няўжо так сустракаюць Гаспадарскiх пасланцоў у Полацку?...

У цемры абазначыўся вузкi праход у галярэю, вядучую з муру ў нутраныя пакоi Замку. У глыбiнi галярэi цьмяна сьвецiцца паходня, кiдаючы чырвоныя водблiскi...

Раптоўна, нейкая цёмная постаць засланiла дарогу. Яна вырасла як з-пад зямлi - бязгучна, нечакана й таямнiча. Васiль уздрогнуў i, адступаючы на крок у тыл, выхапiў iзноў меч. Постаць не варухнулася. Яна, нiбы прывiд, маўклiва засланiла праход. Чырвонае сьвятло паходнi вандруючымi касмылямi перабягала ў яе за сьпiнай. Штось жудаснае, пякельнае, было ў гэтым вiдовiшчы. Мурашкi папаўзьлi па сьпiне, i на галаве заварушылiся валасы...

- Хто ты? - глуха спытаў Васiль, заносячы меч. - Кажы!

- Васiль, я ўсё бачыла... - пачуўся жаночы шопат. - Толькi, за радзi Бога, цiха!...

- Рэгiна! Ты?... - ускрыкнуў уражана Васiль. - Што ты тут робiш?...

Уся душа, здавалася, ускалатнулася ў няшчаснага Драба. Тысячы супярэчных пачуцьцяў, у адзiн момант, зблыталiся ў зачараваны клубок. Немагчыма стала разабрацца, дзе ненавiсьць, каханьне, агiда, дзе пяшчота, жаль, гонар, абраза, надзея, безнадзейнасьць... Хацелася ганарыста прайсьцi мiма, паказаць сваю пагарду, каб i яна адчула боль уражанага самалюбства. Але, з другога боку, так i карцела схапiць яе ў абдымкi, прыцiснуць да сябе яе хiсткую постаць, i цалаваць, цалаваць без канца й бяз краю... Упiвацца дурманам каханьня й забыцца пра ўсё на сьвеце... Але...

- Што ты тут робiш? - нарэшце выцiснуў зь сябе Васiль.

- Я ўсё бачыла й чула... Гэта ён пра мяне казаў. Я баялася за цябе, Васiль... Я... кахаю цябе... Толькi цябе аднаго! Яго я нiколi не хацела, гэта татусь мой настаяў...

- Дык ты зару...

- Маўчы! - засланiла яна рукой рот Васiлю. - Дай я скажу... Дай мне пакаяцца перад табой...

- Ну?..

- Я вiнаватая... Памятаеш, тады, перад тваiм ад'ездам?.. Ты паехаў скрыўджаны... Мы-ж кахалiся з табою, Васiлёк, з самага маленства... Пазьней я не магла сабе прабачыць. Прабач хоць ты?... Скажы, што кахаеш, што не забыў, i гэтага будзе досыць... Нявольнiцай тваёй буду... Васiль!... - яна ўхапiла яго за руку й паднесла яе да вуснаў.

Галава пайшла колам у беднага Васiля. Дотык яе рукi, яе вуснаў, яе словы хмелем асядалi ў душы, блыталi намеры, i густой iмглой засьцiлалi розум. Ён адчуваў блiзiню яе трапёткага стану, адчуваў сваю ўладу над ёю i ўсё болей i болей губляўся. Рэгiна-ж па свойму зразумела яго маўчаньне. Яна ня вычула той неймавернай барацьбы, якая бушавала зараз пад сталёвым нагруднiкам i, баючыся выпусьцiць Васiля з рук, працягвала:

- ...I заручыны, супраць маёй волi, татусь справiў зь iм. За багацьцем пагнаўся. Але я нiколi не хацела яго й не хачу... Вось глянь! - яна хутка сарвала з пальца пярсьцёнак i кiнула ў цемру...

Гэты яе ўчынак разам прабудзiў у памяцi Васiля недалёкае мiнулае. Успомнiлася, як гэтак-жа бязьлiтасна, яна парвала зь iм самiм. З выглядам i пыхаю каралевы, абразiла яго, абразiла ягоны род, i бедную адзiнокую сiрацiну Марылю, ды дала зразумець, што болей не жадае бачыцца. I што-ж гэта раптам здарылася? Сама прызнаецца ў каханьнi, цалуе рукi, абяцае быць нявольнiцай?... Цi мо' яна сапраўды адумалася, цi мо' якая iншая прычына? Бядак забыўся, што зараз на iм блiшчыць залаты пас, а значыць, не абы якая маёмасьць. Забыўся, што ён сёньня першы госьць у Князя Брачыслава. I забыўся, што бываюць дробныя людзiшкi, ласыя на золата, i подлыя, здольныя апляваць найвышэйшыя пачуцьцi чалавека, за такое-сякое багацьце й дастатак. Ён ня мог-бы паверыць, што каханьне Рэгiны, так адчынена ёю выказанае, было не да Васiля, а да Драба з Копыля. Гатоў быў ужо прыгарнуць яе, але нейкая падсьведамая сiла ўтрымала, i прымусiла яшчэ раз задумацца над яе ўчынкам зь пярсцёнкам.

- Васiль, - iзноў адазвалася Рэгiна - забудзь усё...

- Так! Я забуду! - раптам рашыўшыся, станоўча прамовiў Васiль i, упэўнена адсунуўшы яе з праходу, закрочыў у глыбiню галярэi. Вырашыў: выкiнуць яе з сэрца й забыць назаўсёды. - Бывай!

- Хам! - зашыпела яна ўсьлед. - Ня думай, што так лёкка ад мяне пойдзеш!... Я пастаўлю цябе на каленi!... I свае маёнткi зложыш ля маiх ног!...

Вярнуўшыся ў грыднiцу, Васiль заспакоiў пачаўшага непакоiцца Князя, i з аблекчанай душой прымкнуў да агульнае вясёласьцi. Бачыў як прыйшла Рэгiна, бледная й з блiскучымi вачамi. Нешта доўга шаптала на вуха бацьку. Як той разгублена выйшаў i болей не вярнуўся...

- Пайшоў шукаць зяця ў рову! - зларадна здагадаўся Васiль. - Ну хай сабе палазiць у вадзе! Шкурнiк!

Музыкi весела высьвiствалi, госьцi грымелi кубкамi й нажамi. Гамонка й сьмех не змаўкалi да поўначы...

А бедны шляхцiц, насёрбаўшыся досыць бруднае вады, i з выкручанай нагой, боўтаўся ў вадзе пад мурам, ухапiўшыся рукамi за вострую жалезiну, тырчашчую з-пад вады, аж пакуль яго не падабраў у човен пад'ехаўшы Келябовiч.

Васiль прагасьцiў у Полацку цэлы тыдзень, i разам з Князем Брачыславам выехаў у Трокi. Страшэнна хацелася адведаць Слуцак, пабачыцца зь сястрой. Пацешыць яе радаснай навiной аб Гаспадарскай ласцы, ды ўзяцца за ўпарадкаваньне Копыльскага маёнтку й Замку. Ня ведаў, цi Вiтаўт адпусьцiць, але рашыўся прасiць.

Час настаў трывожны. З аднаго боку ўзрастала Крыжацкая пагроза - чуткi аб вайне шырылiся. З другога боку, Кароль Ягайла намагаўся ўсiмi праўдамi й няпраўдамi накласьцi сваю руку на Вялiкае Княства Лiтоўскае. З трэйцяга, Масква павяла безьперапынныя йнтрыгi, iмкнучыся аслабiць сiлу Вялiкакняжай Улады. З Чэхаў, што раз то мацней, лунаў заклiк аб дапамозе. Няшчасныя Чэхi абязьсiльвалi ў няроўнай барацьбе за сваю свабоду, з гордамi Сьвяшчэннае Рымскае Ймпэрыi. Амаль уся Эўропа навалiлася на гордую й свабодалюбную Краiну, навадняючы яе абшары тысячамi рознанацыянальнага Рыцарства, прагавiтага да прыгодаў i нажывы. Дапамогi чакаць было неадкуль, толькi Вялiкая й Справядлiвая Лiтва, са сваiмi Драбамi й Мудрым Гаспадаром, магла выратаваць Краiну. Была яшчэ адна сiла, сiла брутальная, жорсткая й здраднiцкая - Масква, але лепей ужо паддацца хiжацкай Эўропе, зь яе iнквiзыцыяй, чым напаўазiяцкiм драпежнiкам Масквы.

Настала трывожнае лета 1400 году...

29. У ПАГОНЮ

У Троках Ваяводы Фёдара ўжо не было. Ад Вiтаўта Васiль даведаўся, што Ваявода два днi таму выехаў у Слуцак.

- А табе казаў, - усьмiхнуўся Вiтаўт, бачачы жаль, якi адбiўся ў вачах Васiля, - даганяць яго, калi хочаш. На Лiду пагнаў, а там на Наваградак.

- А Ваша Высокасьць дазваляе? - ажывiўся Васiль. - Сястра ў мяне ў Слуцку... Амаль цэлую зiму ня бачылiся, i вестак нiякiх.

- А ў Горадню, са мною, ня хочаш?

- Воля Вашае Высокасьцi для мяне закон! Хоць на край Сьвету!

- Ну, добра, ганi ў Слуцак. Князю старому прывiтаньне маё перадай, пабачся зь сястрой, ды назад. Але доўга не загульвай! Патрэбен мне будзеш. Ды не забудзься, як варочацца сюды будзеш, караваю кавалак прывезьцi... Ну йдзi! - i Вiтаўт загадкава падмiргнуў.

Наступнай ранiцай, зь першымi праменьнямi сонца, Васiль рушыў у дарогу. Апошнiя словы Гаспадара яго зьдзiвiлi й устрывожылi. Цi не надумалася там Марыля, часам, замуж выскачыць, i Вiтаўт аб гэтым ведае? Каб хаця, яна бядняжка там з адзiноцтва ды роспачы сапраўды якой глупоты не ўчынiла - цяпер для яе мужа трэба шукаць мiж Драбамi, а можа нават i Войт якi знойдзецца. Дзяўчына яна прыгожая... I Васiль гонiць з усiх сiл. Яго невялiкi пачот не адстае, i конi аж стогнуць ад стомы.

У Лiдзе Ваяводы ўжо не засталi. У Наваградку тое самае - учора вырушыў далей. Але адзiн дзень ужо выйграны.

- I куды яго так нясе? - не ўтрымаўся Васiль, у роспачы прыглядаючыся да сваiх упрэлых коней. - Як на пажар!...

Сэрца сьцiснула нейкая невытлумачаная трывога, хацелася ехаць i ехаць, гнаць, што было духу. Аднак у Наваградку прыйшлося заначаваць i падправiць падковы, пачаўшыя непрыемна паляскiваць.

Ноч прайшла хутка. Папярэдняя гонка, клопаты й стома валiлi з ног, i падарожнiкi спалi як забiтыя, толькi дружны храп з прысьвiстам разносiўся па карчме.

Ранiцай, разплацiўшыся за начлег i падсiлак, ускочылi ў сёдлы й, не аглядаючыся, панесьлiся на Мiр. Хутка вежы й званiцы Наваградка засталiся далёка з тылу, ды нарэшце зьнiклi ў блакiтным ранiшнiм апары.

Сустрэчныя сяляне доўга глядзелi ўсьлед пранёсшамуся аддзелу: "Куды iх носiць так? На пажар, цi што?... А мо' вайна?..."

А Васiль гнаў. Гнаў, што было сiлы ў конях i вытрываласьцi ў людзях, толькi шум камякамi адлятаў ад цугляў. Яму здавалася, што ўсё яго будучае шчасьце й шчасьце каханае сястры залежыць ад таго, цi дагонiць ён Ваяводу да Слуцку, цi не. Чаму гэта так, ён-бы не вытлумачыў, але быў гэтага амаль пэўны.

У Мiру даведалiся, што Ваявода едзе ня сам. Спадарожнiчаюць яму: нейкi Князь i высокi санам духоўнiк. Усе тры зь вялiкiмi пачотамi й вельмi сьпяшаюцца. Але Васiль уцешыўся весткай, што, нягледзячы на папярэднюю пасьпешнасьць, Ваявода затрымаўся тут даволi доўга, i выехаў толькi сёньня ранiцай. Нават болей, ён хацеў застацца яшчэ на адну ноч.